Astrokalender voor oktober 2023 - hemel.waarnemen.com

zondag 1 oktober

De oktober-editie van ZENIT is uit. Lees in dit magazine alles over sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met iedere maand actuele sterrenhemelinformatie en ontwikkelingen uit de wetenschap beschreven door bekende onderzoekers. De redactie zit bovenop het nieuws en de actualiteiten en plaatst deze in een breder verband. Speciaal voor bezoekers van hemel.waarnemen.com is er nu een mooie aanbieding: Neem nu een proefabonnement en ontvang Zenit een half jaar (6 nummers) voor slechts €29,95. Het proefabonnement loopt automatisch af. Klik voor meer informatie.

maandag 2 oktober

02:34: Kaartje

De Maan staat 2,6° ten noordwesten van Jupiter (-2,4m), in het sterrenbeeld Ram. De dichtste nadering gebeurt om 02:34, bij ons op 51° hoogte boven de horizon, in het zuidzuidoosten en is dus goed te zien. De Maan is voor 91% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

08:47: Amphitrite in oppositie

De planetoïde 29 Amphitrite is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Vissen staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van +8,8m en moet met een telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Amphitrite rond 01:27 uur in het zuiden, op circa 43° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,7m. Kijk voor meer details over de oppositie van Amphitrite op deze pagina. Zie de pagina Planetoïden in 2023 voor meer gegevens van planetoïden.

dinsdag 3 oktober

07:00: Kaartje

De Maan staat op slechts 1,4° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering van deze nauwe samenstand gebeurt om 08:36, bij ons op 37° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 7 uur. Het tweetal staat dan in het westzuidwesten, circa 51° boven de horizon, 1,6° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 82% verlicht.

15:05: Mars staat 2.4° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 15:05 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 27°, maar bij daglicht. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. De helderheid van Mars is nu +1,9m.

donderdag 5 oktober

Dit is een goed moment in het jaar om het sterrenstelsel M31, genaamd de Andromedanevel, te zien. M31 staat in het sterrenbeeld Andromeda, heeft een magnitude van 3,5m en een schijnbare afmeting van 178’. De Andromedanevel is een van de meest nabije sterrenstelsels en kan, met wat moeite en op een donkere plek, al met het blote oog worden ontwaard als een uitgestrekt wazig object aan de hemel. Doordat het stelsel op een afstand van circa 2,5 miljoen lichtjaar staat is het licht ongeveer 2,5 miljoen jaar onderweg geweest voor het ons oog bereikt! De Andromedanevel telt ongeveer tweemaal zoveel sterren als onze Melkweg. De Melkweg en M31 bewegen naar elkaar toe en zullen over circa 4,5 miljard jaar botsen, om uiteindelijk samen één groot sterrenstelsel te vormen. Door een verrekijker of telescoop zijn meer details van de Andromedanevel te zien, zoals de spriraalstructuur en de twee begeleidende sterrenstelsels M32 en M110. Dit is een circumpolair object en staat om 01:33 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 79°, dus vrijwel in het zenit. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Voor het zien van een relatief helder, maar vaag object als dit sterrenstelsel is een verrekijker (op statief) voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS.

20:33: Alle manen oost van Jupiter

Van 20:33 tot 3:20 uur (6 oktober) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 34° boven de horizon. De Zon staat 39° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

23:55: Volledige overgang van Ganymedes

In de nacht van 5 op 6 oktober zijn overgangen van Ganymedes en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 23:55 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 4:00 uur, op het moment dat Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 01:40 uur) en Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt (om 03:20 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

vrijdag 6 oktober

De maand oktober is zeer geschikt om het sterrenstelsel NGC253, genaamd het Sculptorstelsel, te bekijken. NGC253 staat in het sterrenbeeld Beeldhouwer, heeft een helderheid van 7,1m en een schijnbare afmeting van 25,1’. Het object komt om 21:59 uur op, gaat om 05:04 uur onder en staat om 01:34 uur in het hoogste punt aan de hemel, op slechts 13° boven de horizon. Een waarneemplaats met ongehinderde blik op de zuidelijke horizon is hierdoor een vereiste om NGC253 goed te kunnen zien. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Foto: DSS.

03:50: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 3:50 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:41 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (04:33 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 06:00 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

03:50:

Tussen 3:50 en 4:00 uur zijn Io's schaduw en Ganymedes gelijktijdig zichtbaar op Jupiters schijf. Jupiter staat boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van 52° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 34° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig.

05:13: De Maan bedekt 49 Aurigae

De ster 49 Aurigae, een ster met een helderheid van +5,3m in het sterrenbeeld Voerman, wordt bedekt door de Maan. Om 05:13 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 06:14 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 56°, respectievelijk 63° boven de horizon. De Maan is voor 54% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

15:48:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker.

zaterdag 7 oktober

07:15: Kaartje

De Maan staat 2,1° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering vindt om 12:44 plaats, in de Lage Landen op 36° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:15 uur. Het tweetal staat dan in het zuidzuidoosten, circa 63° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,0°. De Maan is voor 44% verlicht.

22:18: Volledige overgang van Io

In de nacht van 7 op 8 oktober zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 22:18 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 1:08 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 23:00 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (00:28 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

zondag 8 oktober

Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel IC59, ook bekend als de gamma Cas-nevel, te bekijken. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Cassiopeia en heeft een schijnbare afmeting van 10,0’. Het object is circumpolair en staat om 01:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 81° boven de horizon, dus vrijwel in het zenit. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

maandag 9 oktober

Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel IC63, ook bekend als de gamma Cas-nevel, te bekijken. IC63 staat in het sterrenbeeld Cassiopeia en heeft een schijnbare afmeting van 10,0’. Dit is een circumpolair object en staat om 01:34 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 81°, dus vrijwel in het zenit. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze gasnevel iets van details te kunnen zien. Foto: DSS.

07:30: Kaartje

Venus staat 2,3° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 16:53 plaats, bij ons op 6° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:30 uur, of op 10 oktober rond 4:30 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het oostzuidoosten, circa 34° boven de horizon, op een afstand van 2,3° van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op een hoogte van ongeveer 8° in het oosten, zo'n 2,3° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. Venus heeft op dit moment een helderheid van -4,1m. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de planeten, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

dinsdag 10 oktober

05:42: Maan in het apogeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 405425 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’28,4”), door de grotere afstand. De Maan is op dit moment afnemend, voor 15% verlicht en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Het kaartje toont de Maan om 07:21 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op een hoogte van 39° boven de oostzuidoostelijke horizon. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

07:15: Kaartje

De Maan staat 5,0° ten noordoosten van Venus (-4,1m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 18:10, bij ons 4° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:15 uur, of op 11 oktober rond 4:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 35°, 6,9° van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen in het oosten, op zo'n 8° boven de horizon, 8,1° van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 15% verlicht.

07:30: Kaartje

De Maan staat 3,0° ten noordoosten van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 15:48 plaats, in de Lage Landen op 18° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 38° boven de oostzuidoostelijke horizon, 4,6° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 18% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel.

donderdag 12 oktober

14:19: De komeet op 13 maart 2013

De komeet 103P/Hartley staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 31 augustus en 15 november 2023, en aan de avondhemel tussen 31 augustus en 8 oktober 2023. Wij zien de grootste helderheid rond 5 oktober: magnitude +6,7. Er is een verrekijker nodig met een apertuur van 27 mm of meer (het liefst op statief) om het object op dat moment waar te nemen. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 27 september. Het object heeft dan een helderheid van +6,8m en een magnitudecontrast van +0,8m, en een verrekijker met een apertuur van minimaal 10 mm is nodig om de komeet te zien. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. Zie ook Hoe kan ik een komeet waarnemen? in de veelgestelde vragen. De komeet beweegt vóór de periheliumpassage onder andere door de sterrenbeelden Perseus, Voerman en Tweelingen. Na het perihelium vinden we het object onder meer in de sterrenbeelden Kreeft en Waterslang. Zie de pagina Komeet 103P/Hartley in 2023 voor meer details en zoekkaartjes.

vrijdag 13 oktober

03:56: Volledige overgang van Ganymedes

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 3:56 uur, wanneer Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 7:21 uur, op het moment dat Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 05:40 uur) en Ganymedes voor het oppervlak van Jupiter verschijnt (06:40 uur).

06:40:

Tussen 6:40 en 7:21 uur zijn Io, Io's schaduw en Ganymedes gelijktijdig te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat in het westzuidwesten op een hoogte van 29° boven de horizon. De Zon staat 10° onder de horizon. Voor het waarnemen van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig.

08:37:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,3 dagen (32 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 2,1% verlicht en afnemend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 0,6’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:26 uur in het sterrenbeeld Maagd, op slechts 8,9° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De Zon staat nu 15,0° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt om 06:19 op, 1,7 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 16,6°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de Maan te zien. In tegenstelling tot de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg.

22:47: Alle manen west van Jupiter

Tussen 22:47 en 3:05 uur (14 oktober) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 46° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 45° onder de horizon en het is donker.

19:55:

Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 0,6° ten zuiden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

zondag 15 oktober

00:13: Volledige overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 0:13 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 2:52 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 00:44 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 02:23 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

02:52: Alle manen west van Jupiter

Van 2:52 tot 7:29 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van 43° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 27° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende.

dinsdag 17 oktober

18:58: Eerste maansikkel

Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 3,0 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 8,9% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,7’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 18:56 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 2,7° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat nu 6,8° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat om 19:28 onder, 0,8 uur na de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 34,6°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan helpen om de Maan te zien. In verschillende kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels.

woensdag 18 oktober

Dit is een goed moment in het jaar om het sterrenstelsel M33, ook de Driehoeknevel genaamd, waar te nemen. M33 staat in het sterrenbeeld Driehoek, heeft een magnitude van 5,7m en een schijnbare afmeting van 62,0’. Het object komt om 16:12 uur op, gaat om 10:49 uur onder en staat om 01:32 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 69° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 14 oktober. Om een relatief helder, maar vaag hemellichaam als dit sterrenstelsel te kunnen zien is een verrekijker op statief weliswaar voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Zie deze detailpagina voor M33 voor meer gegevens. Foto: DSS.

15:01:

De Maan bedekt Antares (α Scorpii), een ster met een helderheid van +1,1m in het sterrenbeeld Schorpioen. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 15:01 uur. Om 16:15 uur wordt deze weer zichtbaar aan de dunne verlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 9°, respectievelijk 11° boven de horizon. De Maan is voor 15% verlicht. De bedekking vindt plaats bij daglicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

19:00: Kaartje

De Maan bedekt Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). Het maximum van de bedekking gebeurt om 15:01, in onze streken op een hoogte van 9°, maar bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 19 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4°, 1,4° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 16% verlicht. Zie de detailpagina voor meer gegevens over deze bedekking. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel.

23:58: Mercurius staat 3.0° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 23:58 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -1,1m.

vrijdag 20 oktober

07:38: Mercurius is in bovenconjunctie met de Zon. De binnenplaneet beweegt vanaf de Aarde gezien achter de Zon langs. Mercurius staat op dit moment dicht bij de Zon aan de hemel en is hierdoor onzichtbaar. Mercurius, de Zon en de Aarde staan nu op één lijn. De planeet wordt niet bedekt door de zonneschijf, maar beweegt er vanaf de Aarde gezien langs, 0,8° ten noorden ervan. Dit is een moment waarop een binnenplaneet ver (1,421 AE, ofwel 212,6 miljoen km) van de Aarde staat en een kleine schijnbare diameter heeft (4,7”). Mercurius verruilt hiermee de ochtendhemel voor de avondhemel.

22:04: Volledige overgang van Europa

In de nacht van 20 op 21 oktober is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 22:04 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 1:02 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 22:50 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (00:24 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

zondag 22 oktober

02:08: Volledige overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 2:08 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 4:36 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 02:28 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (04:18 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

05:29:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop.

14:40: De komeet op 13 maart 2013

De komeet 2P/Encke staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 30 september en 21 oktober 2023. Vanaf 22 oktober is het object in Nederland en België vrijwel onzichtbaar. Wij zien de grootste helderheid rond 21 oktober: magnitude +5,4. Er is een telescoop nodig met een diameter van tenminste 25,5 cm om het object op dat moment waar te kunnen nemen. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 10 oktober. Het object heeft dan een helderheid van +6,8m en een magnitudecontrast van +3,6m, en een verrekijker met een apertuur van minimaal 36 mm (het liefst op statief) is nodig om het object te kunnen zien. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. Zie ook Hoe kan ik een komeet waarnemen? in de veelgestelde vragen. De komeet beweegt vóór de periheliumpassage onder andere door de sterrenbeelden Leeuw en Maagd. Zie de pagina Komeet 2P/Encke in 2023 voor meer details en zoekkaartjes.

17:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Orioniden vindt vandaag plaats. De meteoren van de Orioniden zijn snel en hebben nalichtende sporen. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 23 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 6:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 54° boven de horizon. Doordat de omstandigheden in onze streken niet ideaal zijn, zijn er dan naar schatting maar circa 11 meteoren per uur te zien van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 22–33 meteoren per uur zichtbaar. Op een donkere locatie zijn circa vier keer zoveel meteoren te zien als in dichtbevolkt gebied. De Maan gaat al voor middernacht onder en stoort nauwelijks. Rond 7:45 uur gaat het schemeren en om 8:16 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 5,4 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de detailpagina Orioniden 2023 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.

maandag 23 oktober

20:36: Volledige overgang van Io

Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 20:36 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 23:02 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (20:54 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (22:46 uur).

dinsdag 24 oktober

01:00: Kaartje

De Maan staat 3,2° ten zuiden van Saturnus (+0,9m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering vindt om 11:17 plaats, bij ons onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 1 uur, of op 24 oktober rond 19 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 9° boven de zuidwestelijke horizon, 7,9° van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op een hoogte van ongeveer 14° in het zuidoosten, zo'n 5,6° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 74% verlicht.

01:14: Venus

Venus bereikt zijn grootste westelijke elongatie en is ochtendster. De hoekafstand van Venus tot de Zon bedraagt 46°25’. De planeet staat ten westen van de Zon en komt voor de Zon op. De helderheid van de binnenplaneet is -4,0m, hij is voor 51% verlicht en zijn schijnbare diameter is 24,2”. Venus komt 04:24 uur voor de Zon op (om 03:54 uur). Wanneer 's ochtends de burgerlijke schemering begint (om 07:43 uur) is Venus 33° boven de zuidoostelijke horizon te vinden. Deze ochtendverschijning is dus gunstig (voor meer uitleg over de wisselende zichtbaarheid van de binnenplaneten, zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Zie ook de horizonkaart voor deze ochtendverschijning. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Venus is helderder na de grootste ochtendelongatie dan ervoor. Voor een lijst met meer elongaties, zie de tabel Grootste elongaties van Venus.

donderdag 26 oktober

05:02: Maan in het perigeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 364872 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’45,0”), door de kleinere afstand. De Maan is op dit moment wassend, voor 90% verlicht en hij is vrijwel de gehele nacht zichtbaar; 's avonds in het (zuid)oosten en tegen de ochtend in het westen of zuidwesten. Het kaartje toont de Maan om 23:48 uur in het sterrenbeeld Walvis, op een hoogte van 38° boven de horizon, in het zuiden. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

19:05: Alle manen oost van Jupiter

Tussen 19:05 en 7:49 uur (27/10) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 51° boven de zuidzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 51° onder de horizon en het is goed donker.

zaterdag 28 oktober

00:40: Volledige overgang van Europa

Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 0:40 uur, wanneer Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 3:15 uur, wanneer Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (om 01:03 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (02:59 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig.

22:14: Kaartje

Maansverduistering in de kernschaduw. Het maximum van de eclips vindt om 22:14 plaats, in de Lage Landen op 36° hoogte boven de oostzuidoostelijke horizon en is dus goed te zien. Bij een maansverduistering valt de schaduw van de Aarde op de Maan. In tegenstelling tot een zonsverduistering is een maansverduistering dus overal zichtbaar waar de Maan te zien is. De details van de verduistering zijn te vinden op deze pagina. Zie ook Hoe ontstaat een maansverduistering? in de veelgestelde vragen. Voor de gegevens van andere eclipsen, zie de lijst met maansverduisteringen. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

22:24:

Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

zondag 29 oktober

03:00 MET:

Einde van de zomertijd. Om 3 uur Midden-Europese zomertijd (MEZT) wordt de klok een uur terug gezet en is het 2 uur wintertijd (MET). Daarmee bevinden we ons weer in onze standaard tijdzone. De tijd tussen 2 en 3 uur komt vannacht tweemaal voorbij, waardoor je een uur langer kunt slapen. Je kunt uiteraard ook je klok pas op zondagochtend omzetten, zodat je een uur langer op mag blijven ☺. Voor meer informatie over het begin en einde van de zomertijd in Nederland en België, zie de pagina Begin en einde van de zomertijd.

03:02 MET: Volledige overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 3:02 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 5:20 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 03:11 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (05:12 uur).

07:00 MET: Kaartje

De Maan staat 2,3° ten noorden van Jupiter (-2,4m), in het sterrenbeeld Ram. De dichtste nadering gebeurt om 08:55, bij ons 7° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7 uur. De twee objecten staan dan zo'n 9° boven de westnoordwestelijke horizon, 2,6° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 100% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

14:22 MET: Mercurius staat 19.8' ten zuidwesten van Mars (+1.8m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering vindt om 14:22 plaats, in de Lage Landen op 19° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,7m.

maandag 30 oktober

Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster NGC869, genaamd de Dubbelcluster, te zien. De open cluster staat in het sterrenbeeld Perseus, heeft een helderheid van 4,0m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. Het object is circumpolair en staat om 00:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 85° boven de horizon, dus vrijwel in het zenit. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze open cluster is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Foto: DSS.

00:18 MET:

De Maan bedekt Botein (δ Arietis), een ster met een helderheid van +4,3m in het sterrenbeeld Ram. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 00:18 uur. Om 01:30 uur wordt deze weer zichtbaar aan de zeer dunne onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 55°, respectievelijk 58° boven de horizon. De Maan is voor 98% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

06:23 MET:

De Maan bedekt 63 Arietis, een ster van magnitude +5,2 in het sterrenbeeld Ram. Alleen het begin van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 06:23 verdwijnt de ster achter de verlichte maanrand, op een hoogte van 26°. De Maan is voor 97% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

18:30 MET: Kaartje

De Maan staat 2,0° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering gebeurt om 16:29, bij ons 7° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 18:30 uur. De twee objecten staan dan zo'n 6° boven de oostnoordoostelijke horizon, 2,4° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 96% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

21:31 MET: Volledige overgang van Io

Vanavond zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 21:31 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 23:46 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (21:37 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (23:41 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

dinsdag 31 oktober

Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster NGC884, ook bekend als de Dubbelcluster, op te zoeken. NGC884 is te vinden in het sterrenbeeld Perseus, heeft een helderheid van 4,0m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. Het object is circumpolair en staat om 00:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 85° boven de horizon, dus vrijwel in het zenit. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze open cluster is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Foto: DSS.