Begin van de winter   –   SterHemel  app  MijnHemel   –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Meer vragen over planeten   –   FAQ   –   De Planeten   –   Op/onder   –   Zon en Maan   –   Astrokalender   –   Hemelkaart   –   Maanfasekalender    

Hoe kan ik een komeet waarnemen? Ik weet dat er op dit moment een komeet zichtbaar is. Wanneer en waar kan ik die vinden en hoe kan ik die waarnemen? Kan ik hem met het blote oog zien? De informatie op deze pagina bevat antwoorden op een aantal verschillende vragen, die hier zijn gecombineerd. Voor een lijst met op dit moment zichtbare kometen, zie de pagina Zichtbare kometen voor dit moment. Achtergrond Figuur 1: Komeet C/2011 L4 (PANSTARRS) op 13 maart 2013. Kometen zijn “vuile sneeuwballen” die door het zonnestelsel bewegen. De kern van een komeet is relatief klein: enkele tot enkele tientallen kilometers. Wanneer een komeetkern zich op grote afstand van de Zon (en de Aarde) bevindt, is er weinig van te zien. Kometen bewegen echter vaak in zeer elliptische, parabolische of zelfs hyperbolische banen, die ervoor zorgen dat kometen de meeste tijd in de verre, donkere uithoeken van het zonnestelsel verblijven, maar soms korte tijd dicht bij de Zon komen — het zogenaamde perihelium. Kometen met een elliptische baan zijn periodiek en kunnen meerdere keren in de buurt van de Zon komen. Een komeet wordt langperiodiek genoemd wanneer zijn baanperiode langer is dan 200 jaar. Kometen met parabolische of hyperbolische banen zijn niet-periodiek en bewegen slechts eenmaal langs de Zon, om nooit meer terug te komen. Wanneer zo'n komeet zichtbaar is, is het dus de eerste keer dat die komeet langs de Zon beweegt, wat de ontwikkeling van de helderheid moeilijk te voorspellen maakt, en de kans groot maakt dat de komeetkern uiteenvalt wanneer deze dicht bij de Zon staat. Uit de banen van deze eenmalige kometen is opgemaakt dat er een verzameling oer-komeetkernen moet bestaan op circa 50,000 astronomische eenheden (ongeveer een lichtjaar) van de Zon. Deze wordt de Oortwolk genoemd (zie Figuur 2). Figuur 2: De Oortwolk is een sferische verzameling van komeetkernen. Inzet: De Kuiper-belt is een schijf die zich buiten de planeten, maar binnen de Oortwolk bevindt. Wanneer een komeet dichter bij de Zon komt gaat het ijs op het oppervlak verdampen, waardoor ook het stof en gruis dat in de “sneeuwbal” ingevroren waren vrijkomen. Het verdampte ijs vormt samen met het stof de coma van de komeet: een wazige, ijle wolk om de komeetkern, die honderdduizenden tot miljoenen kilometers in diameter kan zijn. Wanneer de komeet dicht bij de Zon komt botst de zonnewind, de stroom deeltjes die continu van de Zon afkomt, met de coma en sleept deze mee. Dit vormt de staart van de komeet, die hierdoor altijd (ongeveer) van de Zon af gericht is. Een komeet kan meerdere staarten vertonen; de meest bekende en vaak duidelijkste is de stofstaart die zonlicht weerkaatst en er hierdoor geel-wit uitziet. De plasmastaart bestaat uit geïoniseerd gas, en is blauwachtig van kleur. Waar de stofstaart gebogen kan zijn en hierdoor niet precies van de Zon af wijst, is de plasmastaart vaak veel rechter (en smaller) en wijst vrij exact weg van de Zon. Kometen waarnemen Wanneer kometen ontdekt worden (of herontdekt, in het geval van bekende (lang)periodieke kometen) zijn ze vaak zo zwak dat ze alleen met grote (amateur)telescopen gefotografeerd kunnen worden. Of een komeet voldoende helder wordt om met simpele middelen te zien hangt af van de minimale afstand van de komeet tot de Zon en de Aarde, en van hoeveel stof en gas het object produceert. De banen van kometen worden over het algemeen kort na de ontdekking goed bepaald, maar de uitstroom van gas is met name voor nieuwe kometen vaak grillig en kan uitbarstingen vertonen. Hierdoor is voor periodieke kometen het helderheidsverloop meestal redelijk te voorspellen, maar niet-periodieke kometen zorgen vaak voor verassingen; zij worden vaak niet het spectaculaire verschijnsel dat eerst werd verwacht, of worden door een plotselinge uitbarsting onverwacht toch helder. Waar de positiegegevens, kaartjes en animaties op de kometenpagina's van hemel.waarnemen.com redelijk betrouwbaar zijn, moet je bij de voorspelling van de helderheid deze intrinsieke onzekerheid in het achterhoofd houden. Ook wanneer een komeet vrij helder wordt voorspeld, is nog niet zeker dat deze ook goed zichtbaar zal zijn. Ten eerste zijn kometen over het algemeen het helderst wanneer ze dicht bij de Zon staan. Ze zijn dan echter ook moeilijk of niet waar te nemen, juist doordat ze zo dicht bij de Zon staan. Een komeet is op zo'n moment vaak alleen in de ochtend- of avondschemering zichtbaar, wanneer het niet helemaal donker is. Ook een helder object kan bij sterke schemering onzichtbaar zijn. Daarnaast is een komeet een wazig object aan de hemel, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een ster. Hierdoor kan het voorkomen dat een ster van bijvoorbeeld vijfde magnitude nog wel zichtbaar is, terwijl een komeet met dezelfde helderheid dat niet is. De reden is dat wij sterren als puntjes zien, waarin het licht sterk gebundeld is. Bij een wazige komeet is dezelfde hoeveelheid licht uitgesmeerd over een groter oppervlak aan de hemel, waardoor het zwakker wordt (een beetje vergelijkbaar met inkt in een glas, die door toevoeging van veel water verdeeld wordt over een groter volume en minder goed te zien is). Om een (vaak) zwak en wazig object als een komeet te kunnen zien kan een verrekijker aanzienlijk helpen. Zelfs een simpele, goedkope verrekijker heeft een lens die veel groter is dan de pupil van je oog, waardoor deze meer licht opvangt en er zwakkere objecten te zien zijn dan met het blote oog. Richt je verrekijker tijdens een heldere nacht maar eens op een willekeurige plek aan de hemel; je zult zien dat er veel meer sterren te zien zijn dan met het blote oog. Je kunt het beeld van je verrekijker stabiliseren door je armen of ellebogen op bijvoorbeeld een balkonrand te laten leunen. Naast het gebruik van een verrekijker is ook het zogenaamde perifeer waarnemen, d.w.z. het net naast de komeet kijken waardoor je deze in je ooghoek kunt zien, aan te raden. Dit vergt enige oefening, doordat je gewend bent een object dat je goed wilt bekijken in het centrum van je blikveld te hebben en je in het begin de neiging zult hebben om direct naar de komeet te kijken. Het werkt echter wel, doordat je oog aan de rand gevoeliger is voor zwak licht dan in het centrum. Tot slot is er in onze streken sprake van sterke lichtvervuiling, waardoor de nachten niet erg donker zijn. Dit kan gedeeltelijk worden verholpen door buiten de stad of buiten het dorp te gaan waarnemen. Kijk dan ook in welke richting de komeet staat — als deze bijvoorbeeld boven de westelijke horizon staat, zoek dan een waarneemplaats ten westen van de stad, zodat je het stadslicht achter je hebt. Ook de (Volle) Maan en (sluier)bewolking verstoren mogelijke ideale waarneemomstandigheden. Wanneer kijken? Wanneer je op de kometenpagina op de naam van een komeet klikt, vind je een detailpagina. In de inleiding wordt gemeld of en zo ja wanneer je de komeet het best kunt zien. Neem de precieze datum niet te letterlijk; over het algemeen is het object ook enkele dagen of weken voor of na die datum te zien. Ook wordt aangegeven of de komeet kan worden waargenomen met het blote oog, en zo niet, hoe groot de verrekijker of telescoop moet zijn om de komeet te kunnen zien. Ook hier geldt weer dat de exacte helderheid onzeker kan zijn — ook een komeet waarvan verwacht werd dat deze met het blote oog te zien zou zijn, kan mogelijk alleen met een verrekijker worden waargenomen. In de tabel onderaan de pagina staat per dag aangegeven hoe laat je de komeet het best kunt zien. Dit tijdstip wordt bepaald door het magnitudecontrast te berekenen: het verschil tussen de helderheid van de zwakste ster die nog kan worden gezien en de helderheid van de komeet (kolom: “Magn ovrs”). De kleuren geven aan hoe gunstig de waarde is; een negatieve waarde is gunstig, een hoge positieve waarde ongunstig. Hierbij wordt rekening gehouden met de hoogte van de komeet, de stand van de Zon onder de horizon en de Maan, maar niet met de lichtvervuiling of het feit dat de komeet een wazig object is. Door dit laatste is in werkelijkheid de komeet een beetje lastiger te zien dan aangegeven. Een positieve waarde van het magnitudecontrast geeft aan dat dat het object onzichtbaar is voor het blote oog; je zult een kijker moeten gebruiken. Een 50mm verrekijker voldoet tot een magnitudecontrast van +3 – +4, 70mm voor +4 – +5. Daarboven is al snel een telescoop nodig. Aan de hand hiervan kun je dus bepalen welke dagen gunstig zijn om de komeet waar te nemen. In welke richting kijken? Om te bepalen waar aan de hemel je de komeet kunt zien kun je de kaartjes op hemel.waarnemen.com gebruiken. Zij tonen de positie van de komeet, voor een aantal dagen, aangegeven met de dag van de maand. De positie ten opzichte van de ten opzichte van de sterren is exact, die ten opzichte van de horizon is een indicatie en geldt alleen exact voor de aangegeven datum (in de animaties klopt de horizon wel voor ieder moment). Print zo'n kaartje uit, of neem het mee op bijvoorbeeld een tablet, en zoek de komeet door te beginnen bij een heldere ster en zo van ster tot ster te “hoppen” totdat je bij de komeet uitkomt. Kijk bij het plannen van je waarneming ook naar de kolommen “Positie: w.r./hgt” die de windrichting en hoogte boven de horizon van de komeet weergeven. De kleur van de getallen in de kolom voor de hoogte geeft aan hoe gunstig die hoogte is. Bedenk dat een simpele 12x50 verrekijker objecten zichtbaar maakt die 40x (4 magnituden) zwakker zijn dan met het blote oog kan worden waargenomen. Ook wanneer een komeet met het blote oog zichtbaar is zul je deze met een verrekijker beter kunnen zien. Een grote vergroting is hierbij niet belangrijk. Tot slot: het kan even duren voor je de komeet vindt, en je staat buiten stil, blootgesteld aan de elementen. Kleed je dus warm aan. Zie ook: Zichtbare kometen voor dit moment Is het zonnestelsel veel groter? Hoe kan men de zonnewind waarnemen? Vannacht aan de hemel: Maan, planeten en deepsky-objecten De planeten Opkomst en ondergang van de planeten Posities en andere gegevens voor de planeten Planeetverschijnselen Tabellen met planeetgegevens Jaarlijkse meteorenzwermen Welke kometen zijn er op dit moment zichtbaar? Gegevens van planetoïden             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –   SterHemel  app  MijnHemel   –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Meer vragen over planeten   –   FAQ   –   De Planeten   –   Op/onder   –   Zon en Maan   –   Astrokalender   –   Hemelkaart   –   Maanfasekalender