Astrokalender voor januari 2022 - hemel.waarnemen.com

zaterdag 1 januari

De januari-editie van ZENIT is uit. Lees in dit magazine alles over sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met iedere maand actuele sterrenhemelinformatie en ontwikkelingen uit de wetenschap beschreven door bekende onderzoekers. De redactie zit bovenop het nieuws en de actualiteiten en plaatst deze in een breder verband. Speciaal voor bezoekers van hemel.waarnemen.com is er nu een mooie aanbieding: Neem nu een proefabonnement en ontvang Zenit een half jaar (6 nummers) voor slechts €29,95. Het proefabonnement loopt automatisch af. Klik voor meer informatie.

09:14:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,5 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 3,1% verlicht en afnemend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,0’ en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, met veel moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:31 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op een hoogte van slechts 4,4° boven de zuidoostelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 6,5° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 07:36 op, 1,2 uur voor de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 20,3°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is noodzakelijk. Een verrekijker is nodig om de dunne sikkel te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg.

17:19: Alle manen west van Jupiter

Tussen 17:19 en 20:40 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van 16°. De Zon staat 20° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

18:14: Europa bij Ganymedes

De Galileïsche maan Europa staat 4,9” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 20° boven de horizon, in het zuidzuidwesten. De Zon staat 14° onder de horizon. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.

23:56: Maan in het perigeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 358033 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’22,5”. De Maan is krimpend, voor 2% verlicht en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 08:31 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op slechts 4,4° boven de horizon, in het zuidoosten. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

zondag 2 januari

19:33:

Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 4,1° ten zuiden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

08:09: De komeet op 13 maart 2013

De komeet C/2021 A1 (Leonard) staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 15 november en 13 december 2021, en aan de avondhemel van 13 tot 18 december 2021. Vanaf 19 december is het object in Nederland en België vrijwel onzichtbaar. Wij zien de grootste helderheid rond 13 december: magnitude +0,5. Er is een verrekijker nodig met een apertuur van 8 mm of meer om het object op dat moment waar te nemen. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 10 december. Het object heeft dan een helderheid van +2,9m en een magnitudecontrast van -2,5m, in principe genoeg om de komeet met het blote oog waar te kunnen nemen.Een verrekijker (in de hand of op statief) kan echter helpen om meer detail te zien. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. Zie ook Hoe kan ik een komeet waarnemen? in de veelgestelde vragen. De komeet beweegt vóór de periheliumpassage onder andere door de sterrenbeelden Jachthonden, Ossenhoeder, Slang, Slangendrager en Boogschutter. Zie de pagina Komeet C/2021 A1 (Leonard) in 2021/2022 voor meer details en zoekkaartjes.

23:15: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Boötiden vindt vandaag plaats. De meteoren van de Boötiden hebben lange sporen en zijn zwak en blauwachtig. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 130 meteoren per uur vallen. Rond 9:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 86°) aan de hemel. Het beste moment om Boötiden waar te nemen is op 4 januari rond 4:15 uur (zie het kaartje). Dat is ongveer 5,0 uur na het moment van het maximum, wat niet ideaal is voor een zwerm met een korte piek als deze. Hierdoor zijn zeker 60% minder meteoren te zien dan in het meest gunstige geval. De radiant staat op dat moment zo'n 45° boven de horizon, in het oostnoordoosten. Door de matige omstandigheden zijn er in onze streken dan vermoedelijk “maar” circa 23–34 meteoren per uur van deze zwerm te zien, altijd nog de moeite waard om te gaan waarnemen. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 32–44 “vallende sterren” per uur te zien. De Maan stoort niet. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:47 uur komt de Zon op. De Boötidenzwerm is dermate scherp gepiekt dat het zaak is zo dicht mogelijk bij het maximum waar te nemen. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 8 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen.Zie de detailpagina Boötiden 2022 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.

dinsdag 4 januari

08:03: De Aarde is in het perihelium van haar baan. De afstand tot de Zon is nu klein en bedraagt 0,983AE, ofwel 147,105 miljoen km. De Zon lijkt nu, vanaf de Aarde gezien, groter dan gemiddeld, en hiermee ontvangt de Aarde door de kleinere afstand bijna 3,5% meer licht en warmte van de Zon. Hierdoor zijn de zomers op het zuidelijk halfrond meetbaar warmer dan die op het noordelijk halfrond, maar ook ruim een week korter! De Aarde staat dan ook circa 5 miljoen km (2%) dichter bij de Zon dan bij het aphelium, in juli.

17:00: Kaartje

De Maan staat 3,6° ten zuiden van Mercurius (-0,5m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering gebeurt om 02:52, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 17 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 8°, 8,1° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 5% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

17:24: Eerste maansikkel

Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 1,9 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 5,5% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,8’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:22 uur in het sterrenbeeld Steenbok, op slechts 6,9° boven de horizon, in het zuidwesten. Op dit moment staat de Maan 14,0° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat 1,9 uur na de Zon onder, om 18:38. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 27,0°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de Maan te zien. In verschillende kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels.

17:30: Kaartje

De Maan staat 4,6° ten zuidoosten van Saturnus (+0,9m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering gebeurt om 21:25, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is te zien rond 17:30 uur. Het tweetal staat dan in het zuidwesten, circa 9° boven de horizon, op een afstand van 5,2° van elkaar. De Maan is voor 5% verlicht.

woensdag 5 januari

19:00: Kaartje

De Maan staat 4,7° ten zuiden van Jupiter (-1,7m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering gebeurt om 03:45, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand op 5 januari rond 19 uur, of op 6 januari rond 17:15 uur. De twee objecten staan in het eerste geval boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 11°, op een onderlinge afstand van 7,6°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 23° boven de zuidzuidwestelijke horizon, 8,6° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 16% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

donderdag 6 januari

Januari is een goede maand om de open cluster M50 op te zoeken. M50 is te vinden in het sterrenbeeld Eenhoorn, heeft een helderheid van 5,9m en een schijnbare afmeting van 16,0’. Het object komt om 19:25 uur op, gaat om 06:00 uur onder en staat om 00:44 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 30° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de dagen rond 2 januari. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze open cluster is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Zie de pagina M50 voor meer details. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS.

17:58:

De Maan bedekt τ Aquarii, een ster van magnitude +4,0 in het sterrenbeeld Waterman. Vanuit Utrecht is alleen het einde van de bedekking zichtbaar; om 17:58 komt de ster van achter de verlichte maanrand tevoorschijn, 21° boven de horizon. De Maan is voor 20% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

19:27: Io bij Europa

De Galileïsche maan Io staat 4,4” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 11° boven de horizon, in het zuidwesten, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 24° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

vrijdag 7 januari

12:04:

Mercurius bereikt zijn grootste oostelijke elongatie en is avondster. De hoekafstand van Mercurius tot de Zon bedraagt 19°13’. De planeet staat ten oosten van de Zon en gaat na de Zon onder. De planeet heeft nu magnitude -0,3, is voor 58% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 6,8”. Wanneer 's avonds de burgerlijke schemering eindigt (om 17:26 uur) is Mercurius 6° boven de zuidwestelijke horizon te vinden. Dit is dus een gunstige avondverschijning (voor meer uitleg over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius, zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Mercurius gaat 01:38 uur na de Zon onder (om 18:24 uur). Zie ook de horizonkaart voor deze avondverschijning. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is helderder voor de grootste avondelongatie dan erna. Om Mercurius te vinden kan een verrekijker handig zijn. Zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius voor meer elongaties.

zondag 9 januari

Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC2359 waar te nemen. NGC2359 staat in het sterrenbeeld Grote Hond en zijn schijnbare afmeting bedraagt 8,0’. Het object komt om 19:55 uur op, gaat om 05:37 uur onder en staat om 00:48 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 25° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

01:48: Venus is in benedenconjunctie en beweegt vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs. De binnenplaneet is nu korte tijd onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. Er vindt geen overgang over de zonneschijf plaats, doordat de planeet 4,8° ten noorden langs de Zon beweegt. De Zon, Venus en de Aarde staan nu op één lijn, waardoor de Aarde in oppositie staat voor een denkbeeldige waarnemer op Venus. In benedenconjunctie staat een binnenplaneet op minimale afstand (in dit geval 0,266 AE, ofwel 39,8 miljoen km) van de Aarde en heeft een maximale schijnbare diameter (63,3”). Venus verruilt hiermee de avondhemel voor de ochtendhemel.

15:55: De komeet op 13 maart 2013

De komeet C/2019 L3 (ATLAS) staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 6 december 2021 en 5 februari 2022, en aan de avondhemel tussen 6 december 2021 en 5 februari 2022. Wij zien de grootste helderheid rond 6 januari: magnitude +7,7. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 31 december. Het object heeft dan een helderheid van +7,7m en een magnitudecontrast van +1,4m, en een verrekijker met een apertuur van minimaal 14 mm is nodig om de komeet te zien. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. Zie ook Hoe kan ik een komeet waarnemen? in de veelgestelde vragen. De komeet beweegt vóór de periheliumpassage onder andere door de sterrenbeelden Voerman en Tweelingen. Zie de pagina Komeet C/2019 L3 (ATLAS) in 2021/2022 voor meer details en zoekkaartjes.

19:11:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop.

19:57: Io bij Ganymedes

De Galileïsche maan Io staat op 1,9” ten zuiden van Ganymedes. Er vindt net geen bedekking plaats tussen de twee manen. De afstand tussen de randen van de twee maantjes bedraagt 0,85”. Jupiter staat boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 6°. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 28° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede, stabiele verrekijker op statief vereist. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

dinsdag 11 januari

17:31: Alle manen oost van Jupiter

Tussen 17:31 en 20:13 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Europa, Io, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 14° boven de horizon, in het zuidwesten, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 18° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

donderdag 13 januari

De maand januari is zeer geschikt om het sterrenstelsel NGC2403 waar te nemen. NGC2403 is te vinden in het sterrenbeeld Giraffe, heeft een helderheid van 8,4m en een schijnbare afmeting van 17,8’. Het object is circumpolair en staat om 00:51 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 76° boven de horizon, dus vrijwel in het zenit. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 1 februari. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Bij het waarnemen van een zwakker en nevelig object als dit sterrenstelsel is een redelijke telescoop nodig om detail te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC2403 voor meer gegevens. Foto: DSS.

04:15: Kaartje

De Maan staat 4,8° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering gebeurt om 05:32, bij ons 3° onder de horizon. De samenstand is te zien rond 4:15 uur. De twee objecten staan dan in het westnoordwesten, circa 6° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 4,8°. De Maan is voor 80% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.

17:50:

De Maan bedekt 53 Tauri (V1024 Tauri), een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Stier. Alleen het einde van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 17:50 komt de ster tevoorschijn van achter de verlichte maanrand, op een hoogte van 38°. De Maan is voor 84% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

21:32: Iris in oppositie

De planetoïde 7 Iris is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Tweelingen, heeft nu een schijnbare helderheid van +7,7m. Er is een telescoop nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Iris rond 00:49 uur in het zuiden, op circa 54° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +8,6m. Kijk voor meer details over de oppositie van Iris op deze pagina.

vrijdag 14 januari

De maand januari is zeer geschikt om de open cluster M46 te bekijken. De open cluster staat in het sterrenbeeld Achtersteven, heeft een magnitude van 6,1m en een schijnbare afmeting van 27,0’. Het object komt om 20:08 uur op, gaat om 05:31 uur onder en staat om 00:51 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 23° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 1 februari. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze open cluster is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Zie de pagina M46 voor meer details. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

10:26: Maan in het apogeum

De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 405805 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’26,8”. De Maan is wassend, voor 88% verlicht en hij is vrijwel de gehele nacht zichtbaar; 's avonds in het (zuid)oosten en tegen de ochtend in het westen of zuidwesten. Het kaartje toont de Maan om 22:21 uur in het sterrenbeeld Stier, op 62° boven de zuidelijke horizon. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

zondag 16 januari

00:19: Mercurius staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,308AE, of zo'n 46,002 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 3,2 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 10,2 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

maandag 17 januari

07:56:

De Maan bedekt 57 Geminorum, een ster met een helderheid van +5,0m in het sterrenbeeld Tweelingen. Vanuit Utrecht is alleen het begin van de bedekking zichtbaar; de ster verdwijnt om 07:56 achter de zeer dunne onverlichte maanrand, 6° boven de horizon. De Maan is voor 99% verlicht, wat het moeilijk maakt om de bedekking waar te nemen. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

17:30: Kaartje

De Maan staat 3,4° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering vindt om 16:09 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 1°, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 17:30 uur. De twee objecten staan dan in het oostnoordoosten, op een hoogte van ongeveer 11°, op een onderlinge afstand van 3,4°. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 100% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.

dinsdag 18 januari

00:48:

Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel.

donderdag 20 januari

08:00: Kaartje

De Maan staat 3,8° ten noorden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 14:21, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 8 uur, of op 20 januari rond 20:15 uur. De twee objecten staan in het eerste geval boven de westelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 18°, op een onderlinge afstand van 5,6°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 4° boven de oostnoordoostelijke horizon, 5,3° van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 94% verlicht.

22:09:

De Maan bedekt 46 Leonis (ES Leonis), een ster van magnitude +5,4 in het sterrenbeeld Leeuw. Om 22:09 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 23:14 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de dunne onverlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 20° boven de horizon, bij de uittrede is dat 29°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 92% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

11:28: Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs. De binnenplaneet is nu korte tijd onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. Er vindt geen overgang over de zonneschijf plaats, doordat de planeet 3,3° ten noorden langs de Zon beweegt. De Zon, Mercurius en de Aarde staan nu op één lijn, waardoor de Aarde in oppositie staat voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius. In benedenconjunctie staat een binnenplaneet op minimale afstand (in dit geval 0,663 AE, ofwel 99,2 miljoen km) van de Aarde en heeft een maximale schijnbare diameter (10,1”). Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de avondhemel, erna staat de planeet aan de ochtendhemel.

maandag 24 januari

08:00: Kaartje

De Maan staat 4,4° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 17:59 plaats, bij ons onder de horizon en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 8 uur, of op 25 januari rond 1:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidwesten, op een hoogte van ongeveer 23°, op een onderlinge afstand van 7,5°. In het andere geval is de samenstand te zien boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 7°, 6,4° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 60% verlicht.

dinsdag 25 januari

14:41:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

17:52: Alle manen oost van Jupiter

Tussen 17:52 en 19:36 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 10°, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 14° onder de horizon. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg.

woensdag 26 januari

06:34: De Maan bedekt 8 Librae

De ster 8 Librae, een ster van magnitude +5,2 in het sterrenbeeld Weegschaal, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 06:34 uur. Om 07:47 uur wordt deze weer zichtbaar aan de onverlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 22° boven de horizon, bij het einde 21°. De Maan is voor 42% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

06:42: De Maan bedekt Zuben Elgenubi

De ster Zuben Elgenubi (α 2 Librae), een ster met een helderheid van +2,8m in het sterrenbeeld Weegschaal, wordt bedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleen het begin van de bedekking zichtbaar; de ster verdwijnt om 06:42 achter de verlichte maanrand, 22° boven de horizon. De Maan is voor 42% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

donderdag 27 januari

18:11: Europa bij Ganymedes

Jupiters satelliet Europa staat op 6,6” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 14° boven de zuidwestelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 8° onder de horizon, in de schemering. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

vrijdag 28 januari

06:30: Kaartje

De Maan staat 3,1° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 01:06, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bekijk de samenstand rond 6:30 uur. Het tweetal staat dan in het zuidzuidoosten, circa 7° boven de horizon, 4,3° van elkaar vandaan. De Maan is voor 22% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

zaterdag 29 januari

08:00: Kaartje

De Maan staat 3,1° ten zuiden van Mars (+1,6m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 17:26 plaats, bij ons onder de horizon en in de schemering. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 8 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 7°, 5,4° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 12% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

zondag 30 januari

08:00: Kaartje

De Maan staat 8,0° ten zuiden van Mercurius (+1,2m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 01:45, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 30 januari rond 8 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 3°, 14,5° van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 6% verlicht.

08:11: Maan in het perigeum

De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 362252 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 32’59,2”. De Maan is op dit moment krimpend, voor 4% verlicht en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 08:07 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op een hoogte van slechts 1,8° boven de horizon, in het zuidoosten. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

08:39:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is 2,0 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 5,4% verlicht en krimpend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,8’ en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:07 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op slechts 1,8° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat nu 4,2° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt 0,7 uur voor de Zon op, om 07:40. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 26,7°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is nodig. Een eenvoudige verrekijker is waarschijnlijk nodig om de Maan te vinden. Anders dan de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan.

maandag 31 januari

Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster M67 te bekijken. De open cluster is te vinden in het sterrenbeeld Kreeft, heeft een helderheid van 6,9m en een schijnbare afmeting van 30,0’. Het object komt om 17:48 uur op, gaat om 07:54 uur onder en staat om 00:53 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 50° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze open cluster is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Foto: DSS.