Astrokalender voor november 2015 - hemel.waarnemen.com

zondag 1 november

03:36: Overgang van Europa

Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. Om 3:36 uur zien we het begin van de overgang wanneer Europa voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 6:21 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 04:25 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

04:06: De Maan bedekt 26 Geminorum

De ster 26 Geminorum, een ster met een helderheid van +5,2m in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. Om 04:06 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 04:41 komt deze weer tevoorschijn van achter de onverlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 55° staan, aan het einde van de bedekking op 55°. De Maan is voor 74% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

dinsdag 3 november

03:01: De Maan bedekt 29 Cancri

De ster 29 Cancri, een ster met een helderheid van +5,9m in het sterrenbeeld Kreeft, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 03:01 achter de verlichte maanrand en komt om 04:16 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 35° boven de horizon, bij het einde 44°. De Maan is voor 54% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

07:15: Kaartje

Venus staat 41' ten zuiden van Mars (+1,9m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 08:27, in onze streken op 39° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:15 uur, of op 4 november rond 4 uur. Het tweetal staat in het eerste geval boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 34°, 41' van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien op circa 7° boven de oostelijke horizon, zo'n 46' van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. Venus heeft op dit moment een helderheid van -4,0m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten te zien zijn.

13:24:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf.

donderdag 5 november

02:42: Kaartje

De Maan staat 3,6° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 02:42, bij ons op een hoogte van 16° boven de horizon, in het oosten. De Maan is voor 35% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel.

04:27:

Vannacht is een overgang van Io's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. De schaduwovergang begint om 4:27 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:41 uur, wanneer Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 05:29 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

vrijdag 6 november

07:15: Kaartje

De Maan staat 3,0° ten zuiden van Jupiter (-1,4m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 16:07, bij ons 8° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 7:15 uur. De twee objecten staan dan zo'n 39° boven de zuidzuidoostelijke horizon, 4,5° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 25% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

zaterdag 7 november

00:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Tauriden noord vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 01:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 59° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 5 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 07:15 uur gaat het schemeren en om 07:45 uur komt de Zon op. De Maan komt om 03:01 uur op, is voor ongeveer 20% verlicht en stoort niet erg. In onze streken zijn naar schatting circa 4 meteoren per uur te zien van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 21 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 22 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina Tauriden noord 2015 voor meer details voor deze zwerm.

05:31: Laetitia in oppositie

De planetoïde 39 Laetitia is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Walvis staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van slechts +9,4m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Laetitia rond 00:42 uur in het zuiden, op circa 39° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,4m. Kijk voor meer details over de oppositie van Laetitia op deze pagina.

07:00: Kaartje

De Maan staat bij Venus en Mars. Onze satelliet staat 2,0° ten zuiden van Venus (-3,9m) en 2,4° ten zuidwesten van Mars, in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering vindt respectievelijk om 14:35 en 8:21 plaats, in onze streken bij daglicht. Bekijk de samenstand eerder op de dag, rond 7 uur. De drie objecten staan dan zo'n 30° boven de zuidoostelijke horizon, op circa 2–3° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 17% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

12:00: Kaartje

De meteorenzwerm Tauriden zuid bereikt zijn maximum. De radiant van de zwerm staat rond 01:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 51° boven de horizon. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 4 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 07:15 uur gaat het schemeren en om 07:46 uur komt de Zon op. De Maan komt om 04:04 uur op, is voor ongeveer 20% verlicht en stoort niet erg. Bij ons zijn ieder uur vermoedelijk ongeveer 3 meteoren zichtbaar van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 21 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 22 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de detailpagina Tauriden zuid 2015 voor meer informatie over deze meteoren.

22:49: Maan in het apogeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 405721 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’27,2”. De Maan is afnemend, voor 15% verlicht en is met name in de late nacht en vroeg in de ochtend goed te zien, in het (zuid)oosten, respectievelijk zuiden. Het kaartje toont de Maan om 07:08 uur in het sterrenbeeld Maagd, op 32° boven de zuidoostelijke horizon. Met een verrekijker op een statief zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

zondag 8 november

04:13:

Vannacht is een overgang van Europa's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. De schaduwovergang begint om 4:13 uur, wanneer Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 6:59 uur, op het moment dat Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 06:19 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

maandag 9 november

05:08: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Van 5:08 tot 7:12 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 34° boven de horizon. De Zon staat 15° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

07:00: Kaartje

De Maan staat 3,3° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt plaats om 16:49 op 7° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7 uur. De twee objecten staan dan boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 12°, 5,4° van elkaar vandaan. De Maan is voor 6% verlicht.

dinsdag 10 november

08:27:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,2 dagen (29 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 2,0% verlicht en afnemend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 0,6’ en is met moeite aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:13 uur in het sterrenbeeld Maagd, op slechts 7,9° boven de oostzuidoostelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 13,5° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt 1,7 uur voor de Zon op, om 06:10. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 16,1°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de dunne sikkel te zien. In tegenstelling tot de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan.

woensdag 11 november

09:53: De Maan staat 2.5° ten noorden van Mercurius (-0.9m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 09:53, bij ons op een hoogte van 17°, maar bij daglicht. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar.

18:47:

Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 3,1° ten noorden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

vrijdag 13 november

03:25: Bedekking van Io

Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig te zien. De verduistering begint om 3:25 uur, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 6:51 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

17:25: Eerste maansikkel

Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 1,9 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 3,9% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,2’ en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:29 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op slechts 6,0° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat nu 12,8° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat om 18:24 onder, 1,5 uur na de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan bedraagt 22,6°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de Maan te vinden. In verschillende kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan.

zondag 15 november

02:14: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 2:14 en 7:22 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 26°. De Zon staat 29° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

18:19: De komeet op 13 maart 2013

De komeet C/2013 US10 (Catalina) staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 19 november en 27 februari, en aan de avondhemel tussen 5 januari en 27 februari. Tot 18 november is het object in Nederland en België vrijwel onzichtbaar. Wij zien de grootste helderheid rond 8 januari: magnitude +4,9. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 11 januari. Het object heeft dan een helderheid van +4,9m en een magnitudecontrast van -1,2m, in theorie voldoende om met het blote oog waargenomen te worden, maar vermoedelijk is de ondersteuning van een verrekijker (in de hand of op statief) nodig. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. Zie ook Hoe kan ik een komeet waarnemen? in de veelgestelde vragen. Na het perihelium vinden we het object onder meer in de sterrenbeelden Maagd, Ossenhoeder, Kleine Beer en Giraffe. Zie de pagina Komeet C/2013 US10 (Catalina) in 2015 voor meer details en zoekkaartjes.

maandag 16 november

14:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm ι-Aurigiden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 02:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 71° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 8 meteoren per uur te verwachten. Rond 07:30 uur gaat het schemeren en om 08:02 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. Bij ons zijn ieder uur vermoedelijk ongeveer 7 meteoren zichtbaar van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 29 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 9 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de detailpagina ι-Aurigiden 2015 voor meer informatie over deze meteoren.

dinsdag 17 november

15:53: Mercurius is in bovenconjunctie en beweegt achter de Zon langs. De binnenplaneet is nu onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. Mercurius beweegt vanaf de Aarde gezien precies achter de Zon langs en wordt bedekt door de zonneschijf. Voor de zichtbaarheid van de planeet heeft dit geen gevolgen; de planeet stond immers al te dicht bij de Zon om te worden waargenomen. Mercurius verruilt hiermee de ochtendhemel voor de avondhemel.

woensdag 18 november

01:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Leoniden vindt vandaag plaats. Rond 7:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 60°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 13 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn snel en de zwerm is bekend vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:04 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. Het beste moment om Leoniden waar te nemen is rond 5:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 56° boven de zuidoostelijke horizon. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 9 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 30 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Leoniden 2015 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.

19:55: De Maan bedekt 18 Aquarii

De ster 18 Aquarii, een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Waterman, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 19:55 uur. Om 20:19 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 22° staan, aan het einde van de bedekking op 20°. De Maan is voor 45% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

donderdag 19 november

07:27:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop.

18:35: De Maan bedekt SAO 145992

De ster SAO 145992, een ster van magnitude +5,8 in het sterrenbeeld Waterman, wordt bedekt door de Maan. Om 18:35 wordt de ster bedekt door de onverlichte maanrand en om 19:45 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 28°, respectievelijk 28° boven de horizon. De Maan is voor 56% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

vrijdag 20 november

22:17: Nausikaa in oppositie

De planetoïde 192 Nausikaa is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Perseus, heeft nu een schijnbare helderheid van slechts +9,0m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Nausikaa rond 00:16 uur in het zuiden, op circa 71° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,0m. Kijk voor meer details over de oppositie van Nausikaa op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2015.

23:52: Mars is in het aphelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment groter dan gemiddeld: circa 1,666AE, of zo'n 249,239 miljoen km. Een waarnemer op Mars ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 1,7 maal zo klein als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 2,8 maal minder licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

zaterdag 21 november

01:55: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 1:55 en 3:52 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Europa, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 12° boven de oostelijke horizon. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 47° onder de horizon en het is goed donker.

02:42: Volledige overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 2:42 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:05 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (03:52 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (04:56 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

zondag 22 november

05:00: Kaartje

De meteorenzwerm α-Monocerotiden bereikt zijn maximum. De radiant van de zwerm staat rond 04:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 39° boven de horizon. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 4 meteoren per uur te verwachten. Rond 07:30 uur gaat het schemeren en om 08:11 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 80% verlicht en kan flink storen dit jaar; de zwakkere meteoren zullen hierdoor niet zichtbaar zijn. De Maan gaat om 03:11 uur onder. Bij ons zijn ieder uur vermoedelijk nog altijd ongeveer 2 meteoren zichtbaar van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 19 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 4 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina α-Monocerotiden 2015 voor meer informatie over deze meteoren.

maandag 23 november

21:07: Maan in het perigeum

De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 362817 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’56,1”), door de kleinere afstand. De Maan is wassend, voor 89% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 22:37 uur in het sterrenbeeld Walvis, op 47° boven de zuidelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

woensdag 25 november

19:08: Mercurius is in het aphelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,467AE, ofwel 69,817 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 2,1 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 4,5 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

23:44:

Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

vrijdag 27 november

06:58:

De Maan bedekt 111 Tauri, een ster van magnitude +5,0 in het sterrenbeeld Stier. Alleen het begin van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 06:58 verdwijnt de ster achter de verlichte maanrand, op een hoogte van 20°. De Maan is voor 97% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

zaterdag 28 november

02:17:

De Maan bedekt SAO 95419, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Orion. Om 02:17 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 03:28 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de dunne onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 56°, respectievelijk 54° boven de horizon. De Maan is voor 94% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

04:36: Overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van de schaduw van Io en Io zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. Om 4:36 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:49 uur, wanneer Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 05:48 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

zondag 29 november

Dit is een goed moment in het jaar om de nevel NGC1555, ook bekend als Hind's variabele nevel, op te zoeken. NGC1555 staat in het sterrenbeeld Stier. Het object komt om 16:45 uur op, gaat om 08:23 uur onder en staat om 00:36 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 57° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Foto: DSS.

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1554, bekend als Struve's verloren nevel, waar te nemen. De nevel is te vinden in het sterrenbeeld Stier. De opkomst van dit object is om 16:44 uur, de ondergang om 08:22 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:35 uur, op 57° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

01:39: Bedekking van Io

Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io volledig te zien. Om 1:39 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 5:12 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

06:22:

De Maan bedekt λ Geminorum, een ster van magnitude +3,6 in het sterrenbeeld Tweelingen. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 06:22 uur. Om 06:25 uur wordt deze weer zichtbaar aan de dunne onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 41°, respectievelijk 40° boven de horizon. De bedekking is rakend; in het zuiden en midden van de Benelux is geen bedekking zichtbaar. De Maan is voor 87% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

10:02: Venus staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,718AE, of zo'n 107,478 miljoen km. Vanaf Venus lijkt de Zon circa 1,4 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 1,9 maal meer licht en warmte dan de Aarde.

21:13: De Maan bedekt 1 Cancri

De ster 1 Cancri, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Kreeft, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 21:13 achter de verlichte maanrand en komt om 21:51 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 5° staan, aan het einde van de bedekking op 10°. De Maan is voor 82% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

maandag 30 november

01:16: Saturnus is in conjunctie met de Zon en beweegt er vanaf de Aarde gezien achterlangs. De planeet is hierdoor op dit moment onzichtbaar. In deze positie staan Saturnus, de Zon en de Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf de Aarde gezien niet exact achter de Zon langs, maar 1,6° ten noorden ervan, en wordt niet bedekt door de Zon. In conjunctie staat een buitenplaneet op maximale afstand (11,0 AE, ofwel 1644 miljoen km) van de Aarde en heeft een minimale schijnbare diameter (15,1”).