Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor december 2015 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) dinsdag 1 december Vandaag begint de weerkundige winter. De meteorologische winter omvat per definitie de maanden december, januari en februari. De astronomische winter begint op 22 december. 02:19:  De Galileïsche maan Europa staat 9,6” ten zuiden van Ganymedes. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. woensdag 2 december 07:36:  De ster SAO 118001, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Leeuw, wordt bedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleen het begin van de bedekking zichtbaar; de ster verdwijnt om 07:36 achter de verlichte maanrand, 42° boven de horizon. De Maan is voor 60% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 07:45:  De Maan staat 3,7° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 12:06 plaats, in de Lage Landen op 7° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:45 uur. Het tweetal staat dan in het zuidwesten, op een hoogte van ongeveer 43°, 4,1° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 60% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. donderdag 3 december 03:38:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De overgang begint om 3:38 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 6:25 uur, wanneer Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Europa's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 04:00 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 08:40:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. vrijdag 4 december 02:51:  Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Ganymedes voor een groot deel waar te nemen. De verschijnselen beginnen om 2:51 uur met het einde van de verduistering, wanneer Ganymedes uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt, en duurt tot 7:43 uur, wanneer Ganymedes weer van achter Jupiter verschijnt. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes achter Jupiter verdwijnt (04:24 uur). Voor het waarnemen van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg. 04:48:  De Maan staat 2,3° ten zuidwesten van Jupiter (-1,6m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering vindt om 04:48 plaats, bij ons op een hoogte van 32° boven de horizon, in het zuidoosten en is dus goed te zien. De Maan is voor 42% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. zaterdag 5 december 01:34:  Tussen 1:34 en 7:41 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 32° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat 34° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 04:55:  Jupiters satelliet Io staat op 7,5” ten noorden van Europa. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 15:56:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404800 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’31,2”. De Maan is op dit moment afnemend, voor 30% verlicht en is vooral laat in de nacht (in het (zuid)oosten) en 's ochtends vroeg (ongeveer in het zuiden) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 07:50 uur in het sterrenbeeld Maagd, op 36° boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. zondag 6 december 03:34:  Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig waar te nemen. Om 3:34 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 7:04 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter verschijnt. Voor het waarnemen van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 03:45:  De Maan staat 36' ten westen van Mars (+1,7m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering vindt plaats om 02:03 op 8° onder de horizon. De samenstand is te zien rond 3:45 uur. Het tweetal staat dan in het oostzuidoosten, circa 7° boven de horizon, 1,0° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 25% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. maandag 7 december 02:09:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De overgang begint om 2:09 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:25 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 03:12 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 04:23:  De ster 82 Virginis, een ster van magnitude +5,0 in het sterrenbeeld Maagd, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 04:23 uur. Om 05:06 uur wordt deze weer zichtbaar aan de onverlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 3° boven de horizon, bij het einde 9°. De Maan is voor 17% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 04:45:  De Maan staat 3,7° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 22:37, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bekijk de samenstand op 7 december rond 4:45 uur. Het tweetal staat dan boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 6°, op een afstand van 4,9° van elkaar. De Maan is voor 17% verlicht. 08:00:  De Maan bedekt Venus (-3,7m), in het sterrenbeeld Maagd. Het maximum van de bedekking vindt om 18:20 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bekijk de samenstand rond 8 uur, of op 8 december rond 5:45 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidzuidoosten, circa 25° boven de horizon, 4,2° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 7°, 5,9° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 13% verlicht. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. dinsdag 8 december 05:36:  Jupiters satelliet Europa staat 10,4” ten zuiden van Ganymedes. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. woensdag 9 december 15:16:  De planetoïde 16 Psyche is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Stier, heeft nu een schijnbare helderheid van slechts +9,4m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Psyche bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 56°. Dit gebeurt rond 00:37 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,4m. Kijk voor meer details over de oppositie van Psyche op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2015. donderdag 10 december 03:44:  Vannacht zijn overgangen van de schaduw van Europa en Europa zelf over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De schaduwovergang begint om 3:44 uur, wanneer Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:35 uur, op het moment dat Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 06:15 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 06:59:  Jupiters satelliet Ganymedes staat 14,9” ten zuiden van Callisto. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 08:15:  De Maan staat 2,3° ten noorden van Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 16:22, bij ons 2° onder de horizon en in de schemering. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 8:15 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 6° boven de horizon, 4,2° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 2% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. 09:09:  Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 0,9 dagen (22 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 1,4% verlicht en afnemend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,4’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:56 uur in het sterrenbeeld Schorpioen, op slechts 5,3° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat nu 10,9° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt 1,5 uur voor de Zon op, om 07:06. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan bedraagt 13,6°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is nodig. Een eenvoudige verrekijker is waarschijnlijk nodig om de dunne sikkel te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende traditionele kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan. vrijdag 11 december 02:47:  De planetoïde 230 Athamantis is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Stier, heeft nu een magnitude van slechts +10,0m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Athamantis bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 56°. Dit gebeurt rond 00:35 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Athamantis. 03:20:  Vannacht is een verduistering van de maan Ganymedes door Jupiters schaduw volledig te zien. Om 3:20 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 6:48 uur, wanneer Ganymedes weer uit Jupiters schaduw verschijnt. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 11:29:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. De Maan beweegt 4,1° ten noorden langs de Zon, en er vindt bij ons geen eclips plaats. zaterdag 12 december 07:08:  De Galileïsche maan Io staat 8,0” ten noorden van Europa. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 14:35:  De Maan staat 6.3° ten noorden van Mercurius (-0.5m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 14:35 plaats, bij ons op 14° hoogte, maar bij daglicht. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 17:00:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 1,2 dagen (30 uur) na Nieuwe Maan; de Maan is voor 1,8% verlicht en wassend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 0,6’ en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:08 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op slechts 5,0° boven de zuidwestelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 11,8° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat 1,5 uur na de Zon onder, om 17:57. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 15,5°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een verrekijker kan helpen om de dunne sikkel te zien. In verschillende traditionele kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. maandag 14 december 02:48:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 2:48 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:18 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 04:03 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 05:05 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 16:15:  Het maximum van de meteorenzwerm Geminiden vindt vandaag plaats. Rond 02:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 70°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 120 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn gemiddeld snel, gelig van kleur, vaak helder en hebben korte sporen. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:41 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. Het beste moment om Geminiden waar te nemen is rond 22:45 uur (zie het kaartje). Dat is circa 6 uur na het moment van het maximum, wat niet ideaal is voor een zwerm met een korte piek als deze. Hierdoor zijn zeker 30% minder meteoren te zien dan in het meest gunstige geval. De radiant staat op dat moment zo'n 44° boven de horizon, in het oosten. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting nog altijd ongeveer 65 meteoren van deze zwerm zichtbaar. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 72 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 0,9 dagen zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de detailpagina Geminiden 2015 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. woensdag 16 december Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel M42, ook bekend als de Grote Orionnevel, op te zoeken. M42 staat in het sterrenbeeld Orion, heeft een magnitude van 4,0m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 66,0’. De opkomst van dit object is om 19:07 uur, de ondergang om 06:13 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:42 uur, op 32° boven de horizon. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de week rond 11 december. Voor het zien van een relatief helder, maar vaag object als deze nevel is een verrekijker (op statief) voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Zie deze detailpagina voor M42 voor meer gegevens. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. 01:32:  De Galileïsche maan Ganymedes staat 18,8” ten noorden van Callisto. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. donderdag 17 december 03:03:  De Galileïsche maan Io staat op 5,8” ten zuiden van Europa. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. vrijdag 18 december Dit is een goed moment in het jaar om de nevel NGC2024 te bekijken. NGC2024 is te vinden in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. Het object komt om 18:47 uur op, gaat om 06:30 uur onder en staat om 00:40 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 36° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. 03:13:  De Galileïsche maan Io staat 7,9” ten noorden van Ganymedes. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 16:14:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. zaterdag 19 december 01:06:  Jupiters satelliet Io staat op 7,2” ten noorden van Ganymedes. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 01:27:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Europa in zijn geheel waar te nemen. De verduistering begint om 1:27 uur, wanneer Europa in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 6:42 uur, op het moment dat Europa weer van achter Jupiter verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. maandag 21 december 04:42:  Vannacht is een overgang van Io's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 4:42 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:58 uur, wanneer Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (05:56 uur). 10:00:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 368417 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 32’26,1”. De Maan is op dit moment wassend, voor 77% verlicht en is met name 's avonds (in het zuiden) en in de vroege nacht (in het westen) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 21:22 uur in het sterrenbeeld Ram, op een hoogte van 49° boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. dinsdag 22 december 00:41:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De verschijnselen beginnen om 0:41 uur met het einde van de schaduwovergang, wanneer Ganymedes' schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat, en duurt tot 5:31 uur, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes voor de Jupiterschijf verschijnt (02:18 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 01:49:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io in zijn geheel te zien. De verduistering begint om 1:49 uur, wanneer Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 5:19 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 05:48:  Wintersolstitium; begin van de winter op het noordelijk halfrond. De Zon bereikt haar meest zuidelijke declinatie en staat boven de Steenbokskeerkring. Vandaag komt de Zon niet het laatst op, noch gaat ze op het vroegste tijdstip onder — dat gebeurt rond 30 respectievelijk 13 december, zie Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op? en de pagina Daglicht in 2015. Wel vinden bij ons de kortste dag en de langste nacht plaats, een goede tijd van het jaar voor mensen die de sterrenhemel en in het bijzonder deepsky-objecten willen bekijken. De nachten duren langer dan gemiddeld, maar daar komt nog bij dat de nachten ook donkerder zijn, doordat de Zon zich in de nacht dieper onder de horizon begeeft. Na vandaag worden de nachten weer korter. De herfst telde 89,85 dagen, de winter zal 88,99 dagen duren. De elliptische baan van de Aarde om de Zon is verantwoordelijk voor het feit dat de seizoenen niet even lang zijn; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische winter, de meteorologische winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen precies omgekeerd; daar begint vandaag de zomer. Doordat de Aarde significant verder van de Zon staat in de winter op het zuidelijk halfrond, en dichter bij de Zon in hun zomer, zijn op het zuidelijk halfrond de zomers meetbaar warmer en de winters kouder dan bij ons. woensdag 23 december 00:24:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. Om 0:24 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 2:39 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 01:26 uur). 08:15:  Mars staat 3,5° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 00:23 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is te zien op 23 december rond 8:15 uur, of op 24 december rond 3:45 uur. De twee objecten staan in het eerste geval boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 28°, 3,6° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen in het oostzuidoosten, op zo'n 8° boven de horizon, 3,5° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. Mars heeft op dit moment een helderheid van +1,5m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten en deepsky-objecten te zien zijn. 10:30:  Het maximum van de meteorenzwerm Ursiden vindt vandaag plaats. Rond 09:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 67°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 12 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn niet erg opvallend. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:46 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 95% verlicht en is een flinke stoorzender; alleen de helderste meteoren zijn hierdoor dit jaar zichtbaar. De Maan gaat om 06:00 uur onder. Het beste moment om Ursiden waar te nemen is rond 06:30 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 62° boven de noordnoordoostelijke horizon. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting nog altijd ongeveer 7 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 16 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 0,7 dagen zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Ursiden 2015 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. 17:47:  De Maan bedekt SAO 93975, een ster met een helderheid van +4,8m in het sterrenbeeld Stier. Vanuit Utrecht is alleen het einde van de bedekking zichtbaar; om 17:47 komt de ster van achter de verlichte maanrand tevoorschijn, 19° boven de horizon. De Maan is voor 96% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 19:13:  De Maan bedekt Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). Bij ons zijn zowel het begin als het einde van de bedekking te zien. Het begin gebeurt om 19:13 op een hoogte van 32° boven de horizon, in het oostzuidoosten en is dus goed te zien. Het einde van de bedekking gebeurt om 20:17, op 41° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De bedekking duurt ongeveer 64 minuten gezien vanuit Utrecht. De Maan is voor 96% verlicht. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. 19:13:  De Maan bedekt Aldebaran (α Tauri), een ster van magnitude +0,9 in het sterrenbeeld Stier. Om 19:13 uur verdwijnt de ster achter de zeer dunne onverlichte rand van de Maan en om 20:17 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 32° staan, aan het einde van de bedekking op 41°. De Maan is voor 96% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. donderdag 24 december 05:17:  De Galileïsche maan Io staat op 5,9” ten zuiden van Europa. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 05:57:  De Maan bedekt SAO 94227, een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Stier. De ster verdwijnt om 05:57 achter de zeer dunne onverlichte maanrand en komt om 06:37 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 9° staan, aan het einde van de bedekking op 3°. De Maan is voor 98% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. vrijdag 25 december 01:38:  De Maan bedekt 130 Tauri, een ster van magnitude +5,5 in het sterrenbeeld Stier. De ster verdwijnt om 01:38 achter de zeer dunne onverlichte maanrand en komt om 02:44 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 52° staan, aan het einde van de bedekking op 45°. De Maan is voor 100% verlicht, wat het moeilijk maakt om de bedekking waar te nemen. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. 02:31:  De Galileïsche maan Europa staat 11,2” ten noorden van Ganymedes. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 06:22:  De planetoïde 27 Euterpe is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Tweelingen, heeft nu een schijnbare helderheid van +8,4m en moet met een telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Euterpe rond 00:40 uur in het zuiden, op circa 61° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,4m. Kijk voor meer details over de oppositie van Euterpe op deze pagina. 06:51:  De Galileïsche maan Io staat 7,3” ten noorden van Ganymedes. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 12:11:  Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. 23:31:  De ster 26 Geminorum, een ster met een helderheid van +5,2m in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 23:31 achter de verlichte maanrand en komt om 00:46 uur weer tevoorschijn aan de zeer dunne onverlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 51° boven de horizon, bij de uittrede is dat 55°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 100% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. zaterdag 26 december 02:19:  De Galileïsche maan Europa staat 19,4” ten zuiden van Callisto. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 04:54:  Jupiters satelliet Io staat 8,6” ten noorden van Ganymedes. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. maandag 28 december 00:40:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. De overgang begint om 0:40 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 3:25 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa's schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat (01:01 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. dinsdag 29 december 01:12:  Vannacht is een overgang van Ganymedes' schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. Om 1:12 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 6:09 uur, wanneer Ganymedes voor het oppervlak van Jupiter verschijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 04:38 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 03:38:  De ster ξ Leonis, een ster met een helderheid van +5,0m in het sterrenbeeld Leeuw, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 03:38 uur. Om 04:24 uur wordt deze weer zichtbaar aan de dunne onverlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 49° boven de horizon, bij de uittrede is dat 48°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 86% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 03:42:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io in zijn geheel te zien. Om 3:42 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 7:11 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 04:12:  Mercurius is in grootste oostelijke elongatie en te vinden aan de avondhemel. Mercurius staat op een afstand van 19°43’ ten oosten van de Zon, beweegt achter de Zon aan en gaat 's avonds na de Zon onder. De planeet heeft nu magnitude -0,3, is voor 58% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 6,8”. Wanneer 's avonds de burgerlijke schemering eindigt (om 17:16 uur) is Mercurius 5° boven de zuidwestelijke horizon te vinden. Dit is dus een matige avondverschijning (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van de binnenplaneten met de seizoenen). De planeet gaat om 18:07 uur onder, 01:32 uur na de Zon. Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is helderder voor de grootste avondelongatie dan erna. Om Mercurius te vinden kan een verrekijker handig zijn. Zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius voor meer elongaties. 22:00:  De Maan staat 3,2° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 19:41 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bekijk de samenstand rond 22 uur. Het tweetal staat dan in het oosten, circa 5° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,5°. De Maan is voor 80% verlicht. woensdag 30 december 00:33:  De Galileïsche maan Io staat op 9,2” ten noorden van Europa. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 01:03:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 1:03 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:30 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 02:15 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 03:19 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. donderdag 31 december 07:30:  Jupiters satelliet Io staat op 5,9” ten zuiden van Europa. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 08:15:  De Maan staat 2,1° ten zuidwesten van Jupiter (-1,7m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering vindt om 17:51 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is te zien rond 8:15 uur, of op 1 januari rond 0:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidwesten, circa 30° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 5,5°. In het andere geval is de samenstand te zien op een hoogte van ongeveer 9° in het oosten, zo'n 4,4° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 65% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. 23:32:  Van 23:32 tot 8:06 uur (01/01) nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 37° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat 44° onder de horizon en het is goed donker.

Meer hemelverschijnselen Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor januari 2016 De astrokalender voor het jaar 2015             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden