Astrokalender voor januari 2020 - hemel.waarnemen.com

woensdag 1 januari

De januari-editie van ZENIT is uit. Lees in dit magazine alles over sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met iedere maand actuele sterrenhemelinformatie en ontwikkelingen uit de wetenschap beschreven door bekende onderzoekers. De redactie zit bovenop het nieuws en de actualiteiten en plaatst deze in een breder verband. Speciaal voor bezoekers van hemel.waarnemen.com is er nu een mooie aanbieding: voor slechts €49,95 heb je een jaarabonnement op ZENIT en gratis het sterrenkundig jaarboek Sterren & Planeten. Klik voor meer informatie.

donderdag 2 januari

02:30: Maan in het apogeum

De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404580 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’32,1”), door de grotere afstand. De Maan is op dit moment wassend, voor 48% verlicht en is met name 's avonds (in het zuiden) en in de vroege nacht (in het westen) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 18:25 uur in het sterrenbeeld Walvis, op een hoogte van 35° boven de horizon, in het zuiden. Al met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

vrijdag 3 januari

05:45:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

zaterdag 4 januari

10:45: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Boötiden vindt vandaag plaats. De meteoren van de Boötiden hebben lange sporen en zijn zwak en blauwachtig. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 130 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 9:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 86° boven de horizon. Het beste moment om Boötiden waar te nemen is op 4 januari rond 6:45 uur (zie het kaartje). Dat is ongveer 4,0 uur voor het maximum van deze meteoren, wat ongunstig is voor een meteorenzwerm met een dermate korte piek. Daardoor zijn ten minste 50% minder meteoren te zien dan in het ideale geval. De radiant staat op dat moment zo'n 67° boven de horizon, in het oosten. Doordat de omstandigheden niet ideaal zijn, zijn er bij ons dan ieder uur naar schatting “slechts” ongeveer 43–65 meteoren van deze zwerm zichtbaar. Dit is nog steeds de moeite van het waarnemen waard. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 55–75 meteoren per uur zichtbaar. De Maan is voor ongeveer 60% verlicht, maar gaat om 1:36 uur onder. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:48 uur komt de Zon op. De Boötidenzwerm is dermate scherp gepiekt dat het zaak is zo dicht mogelijk bij het maximum waar te nemen. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 8 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de pagina Boötiden 2020 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.

zondag 5 januari

08:56: De Aarde staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,983AE, of zo'n 147,091 miljoen km. De Zon lijkt nu, vanaf de Aarde gezien, groter dan gemiddeld, en hiermee ontvangt de Aarde door de kleinere afstand bijna 3,5% meer licht en warmte van de Zon. Hierdoor zijn de zomers op het zuidelijk halfrond meetbaar warmer dan die op het noordelijk halfrond, maar ook ruim een week korter! De Aarde staat dan ook circa 5 miljoen km (2%) dichter bij de Zon dan bij het aphelium, in juli.

maandag 6 januari

Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster M50 waar te nemen. M50 is te vinden in het sterrenbeeld Eenhoorn, heeft een helderheid van 5,9m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 16,0’. De opkomst van dit object is om 19:27 uur, de ondergang om 06:02 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:46 uur, op 30° boven de horizon. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Om een relatief helder en scherp object als deze open cluster waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Zie voor andere mooie en opvallende deepsky-objecten de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

dinsdag 7 januari

20:47: Kaartje

De Maan staat 2,4° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt om 20:47, bij ons op een hoogte van 52° boven de zuidzuidoostelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 90% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

donderdag 9 januari

Januari is een goede maand om de gasnevel NGC2359 te zien. NGC2359 is te vinden in het sterrenbeeld Grote Hond en zijn schijnbare afmeting bedraagt 8,0’. De opkomst van dit object is om 19:57 uur, de ondergang om 05:39 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:50 uur, op 25° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC2359 voor meer gegevens. Foto: DSS.

13:13: Nausikaa in oppositie

De planetoïde 192 Nausikaa is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Tweelingen, heeft nu een helderheid van slechts +10,0m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Nausikaa rond 00:55 uur in het zuiden, op circa 70° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Nausikaa.

18:05: De Maan bedekt Tejat Posterior

De ster Tejat Posterior (μ Geminorum), een ster van magnitude +2,9 in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 18:05 achter de zeer dunne onverlichte maanrand en komt om 18:53 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 20° boven de horizon, bij het einde 27°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

vrijdag 10 januari

16:19: Mercurius is in bovenconjunctie met de Zon. De binnenplaneet beweegt vanaf de Aarde gezien achter de Zon langs. Mercurius staat op dit moment dicht bij de Zon aan de hemel en is hierdoor onzichtbaar. In deze positie staan Mercurius, de Zon en de Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf de Aarde gezien niet exact achter de Zon langs, maar 1,9° ten zuiden ervan, en wordt niet bedekt door de Zon. In bovenconjunctie staat een binnenplaneet op maximale afstand (1,430 AE, ofwel 214,0 miljoen km) van de Aarde en heeft een minimale schijnbare diameter (4,7”). Mercurius verruilt hiermee de ochtendhemel voor de avondhemel.

20:10: Kaartje

Maansverduistering in de bijschaduw. Het maximum van de eclips gebeurt om 20:10, bij ons op 30° hoogte boven de horizon, in het oosten. De details van de verduistering zijn te vinden op deze pagina. Zie ook Hoe ontstaat een maansverduistering? in de veelgestelde vragen. Voor de gegevens van andere eclipsen, zie de lijst met maansverduisteringen. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

20:21:

Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel.

maandag 13 januari

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om het sterrenstelsel NGC2403 te zien. Het sterrenstelsel is te vinden in het sterrenbeeld Giraffe, heeft een magnitude van 8,4m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 17,8’. Dit is een circumpolair object en staat om 00:53 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 76°, dus vrijwel in het zenit. Bij het waarnemen van een zwakker en nevelig object als dit sterrenstelsel is een redelijke telescoop nodig om detail te kunnen zien. Foto: DSS.

08:00: Kaartje

De Maan staat 2,8° ten noorden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 14:29, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 8 uur, of op 13 januari rond 21 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het westen, op een hoogte van ongeveer 22°, 5,4° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien boven de oostnoordoostelijke horizon, op een hoogte van circa 6°, zo'n 5,5° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 90% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.

16:16: Saturnus is in conjunctie met de Zon en beweegt vanaf de Aarde gezien er achterlangs. De planeet is hierdoor op dit moment onzichtbaar. Saturnus beweegt vanaf de Aarde gezien precies achter de Zon langs en wordt bedekt door de zonneschijf. Voor de zichtbaarheid van de planeet heeft dit geen gevolgen; de planeet stond immers al te dicht bij de Zon om te worden waargenomen.

21:21: Maan in het perigeum

De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 365958 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’39,2”), door de kleinere afstand. De Maan is op dit moment afnemend, voor 91% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 02:56 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op een hoogte van 55° boven de zuidelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

dinsdag 14 januari

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de open cluster M46 te bekijken. M46 staat in het sterrenbeeld Achtersteven, heeft een helderheid van 6,1m en een schijnbare afmeting van 27,0’. De opkomst van dit object is om 20:10 uur, de ondergang om 05:33 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:54 uur, op 23° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 24 januari. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

woensdag 15 januari

07:58: Davida in oppositie

De planetoïde 511 Davida is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Tweelingen, heeft nu een schijnbare helderheid van slechts +9,6m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Davida bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 62°. Dit gebeurt rond 00:52 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m. Kijk voor meer details over de oppositie van Davida op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2020.

vrijdag 17 januari

13:58:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker.

zaterdag 18 januari

08:00: Kaartje

Mars staat 4,7° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 09:57 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 13°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 8 uur, of op 19 januari rond 7 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidzuidoosten, op een hoogte van ongeveer 12°, 4,7° van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 8° boven de zuidzuidoostelijke horizon, 4,8° van elkaar verwijderd. De helderheid van Mars is nu +1,7m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten en deepsky-objecten te zien zijn.

maandag 20 januari

08:00: Kaartje

De Maan staat 1,7° ten noorden van Mars (+1,6m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 20:53, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is te zien rond 8 uur, of op 21 januari rond 6:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidzuidoosten, circa 16° boven de horizon, 6,7° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 7°, zo'n 5,8° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 18% verlicht.

dinsdag 21 januari

08:20: Astraea in oppositie

De planetoïde 5 Astraea is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Kreeft staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van +8,9m en moet met een telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Astraea rond 00:49 uur in het zuiden, op circa 54° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +9,9m. Kijk voor meer details over de oppositie van Astraea op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2020.

woensdag 22 januari

09:13: Laatste maansikkel

Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 2,4 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is afnemend en voor 6,7% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,1’ en is met moeite aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:56 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op een hoogte van slechts 6,1° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat nu 8,6° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt 1,8 uur voor de Zon op, om 06:48. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan bedraagt 30,0°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de Maan te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan.

donderdag 23 januari

08:00: Kaartje

De Maan staat 53' ten zuidwesten van Jupiter (-1,4m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 02:43 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 2° boven de horizon, 3,0° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht.

22:42:

Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen. De Maan beweegt 2,7° ten zuiden langs de Zon, en er vindt bij ons geen eclips plaats. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

zondag 26 januari

17:30: Kaartje

De Maan staat 1,8° ten zuidoosten van Mercurius (-1,0m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering gebeurt om 21:27, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien op 26 januari rond 17:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 7° boven de zuidwestelijke horizon, 9,1° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht.

17:50:

Vanavond kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de eerste maansikkel zien na de afgelopen Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,8 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 3,2% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 1,0’ en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:53 uur in het sterrenbeeld Steenbok, op een hoogte van slechts 6,4° boven de horizon, in het zuidwesten. Op dit moment staat de Maan 13,3° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat 1,6 uur na de Zon onder, om 18:52. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 20,7°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan helpen om de Maan gemakkelijker te zien. In verschillende traditionele kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels.

dinsdag 28 januari

17:45: Kaartje

De Maan staat 4,7° ten zuiden van Venus (-3,6m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering gebeurt om 11:15, bij ons op 9° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 17:45 uur. De twee objecten staan dan zo'n 24° boven de zuidwestelijke horizon, op een afstand van 4,9° van elkaar. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 13% verlicht.

woensdag 29 januari

22:27: Maan in het apogeum

De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 405393 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’28,6”. De Maan is op dit moment wassend, voor 22% verlicht en hij is vooral 's avonds in het zuiden en aan het begin van de nacht in het westen zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 17:58 uur in het sterrenbeeld Vissen, op 30° boven de horizon, in het zuidzuidwesten. Al met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

vrijdag 31 januari

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de open cluster M67 waar te nemen. De open cluster is te vinden in het sterrenbeeld Kreeft, heeft een magnitude van 6,9m en een schijnbare afmeting van 30,0’. De opkomst van dit object is om 17:50 uur, de ondergang om 07:56 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:55 uur, op 50° boven de horizon. Om een relatief helder en scherp object als deze open cluster waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Foto: DSS.