Planetenparade   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor december 2021 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) woensdag 1 december De december-editie van ZENIT is uit. Lees in dit magazine alles over sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met iedere maand actuele sterrenhemelinformatie en ontwikkelingen uit de wetenschap beschreven door bekende onderzoekers. De redactie zit bovenop het nieuws en de actualiteiten en plaatst deze in een breder verband. Speciaal voor bezoekers van hemel.waarnemen.com is er nu een mooie aanbieding: Neem nu een proefabonnement en ontvang Zenit een half jaar (6 nummers) voor slechts €29,95. Het proefabonnement loopt automatisch af. Klik voor meer informatie. Vandaag begint de weerkundige winter. De meteorologische winter omvat per definitie de maanden december, januari en februari. De astronomische winter begint op 21 december. 05:15:  De Maan staat 4,9° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 02:23, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand rond 5:15 uur. Het tweetal staat dan boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 8°, op een onderlinge afstand van 5,1°. De Maan is voor 14% verlicht. 05:24:  Mercurius staat 3.7° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 05:24 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. De helderheid van Mercurius is nu -0,8m. vrijdag 3 december 00:47:  Mercurius is in het aphelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment groter dan gemiddeld: circa 0,467AE, of zo'n 69,817 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 2,1 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 4,5 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde. 07:30:  De Maan bedekt Mars (+1,8m), in het sterrenbeeld Weegschaal. Het maximum van de bedekking vindt om 00:48 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 7:30 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 3°, op een afstand van 4,2° van elkaar. De Maan is voor 2% verlicht. Zie deze pagina voor meer informatie over deze bedekking. 08:56:  Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,1 dagen (26 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is krimpend en voor 1,5% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 0,5’ en is alleen kort voor zonsopkomst, dus in de ochtendschemering, met moeite zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:48 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 3,5° boven de horizon, in het zuidoosten. De Zon staat nu 8,8° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt om 07:11 op, 1,3 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 14,1°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is noodzakelijk. Een eenvoudige verrekijker is nodig om de Maan te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. 17:59:  Vanavond zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De overgang begint om 17:59 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 20:51 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (om 20:36 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. zaterdag 4 december 04:49:  De Maan staat 3.3° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 04:49 plaats, bij ons onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 08:43:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt voor het waarnemen van deepsky-objecten. De Maan beweegt 1,9° ten zuiden langs de Zon, en er vindt bij ons geen eclips plaats. 11:04:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 356794 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (33’29,5”), door de kleinere afstand. De Maan is wassend, voor 0% verlicht en is, zo kort na Nieuwe Maan, onzichtbaar. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 13:31:  De Maan staat 1.0° ten westen van Mercurius (-0.7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 13:31 plaats, bij ons op 13° hoogte, maar bij daglicht. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 18:06:  Vanavond is een verduistering van de maan Ganymedes door Jupiters schaduw volledig waar te nemen. De verduistering begint om 18:06 uur, op het moment dat Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 21:37 uur, op het moment dat Ganymedes weer uit Jupiters schaduw verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. zondag 5 december 18:33:  Tussen 18:33 en 21:59 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 15° boven de horizon, in het zuidwesten. De Zon staat 34° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 20:49:  Jupiters satelliet Io staat 3,7” ten zuiden van Europa. Jupiter staat in het zuidwesten op een hoogte van 12° boven de horizon, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 39° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. maandag 6 december 17:10:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,4 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 8,3% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 2,7’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:09 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op een hoogte van slechts 5,7° boven de horizon, in het zuidzuidwesten. De Zon staat nu 12,8° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 1,9 uur na de Zon onder, om 18:24. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 33,4°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te zien. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan. 18:00:  De Maan staat 2,3° ten zuiden van Venus (-4,4m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 02:27, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien op 6 december rond 18 uur, of op 7 december rond 16:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 4° boven de zuidwestelijke horizon, op een onderlinge afstand van 6,0°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 12°, zo'n 8,8° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 13% verlicht. dinsdag 7 december 18:30:  De Maan staat 4,5° ten zuiden van Saturnus (+0,9m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering vindt om 04:19 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is te zien op 7 december rond 18:30 uur, of op 8 december rond 17 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 10° boven de zuidzuidwestelijke horizon, 8,1° van elkaar verwijderd. In het andere geval is de samenstand te zien op circa 17° boven de zuidelijke horizon, 8,6° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 21% verlicht. 19:26:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. Om 19:26 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 21:44 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt (20:42 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. woensdag 8 december 17:21:  Jupiters satelliet Europa staat 3,5” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 24° boven de horizon, in het zuiden. De Zon staat 8° onder de horizon en het schemert. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 19:10:  De Maan bedekt 35 Capricorni, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Steenbok. Om 19:10 wordt de ster bedekt door de onverlichte maanrand en om 20:16 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 11° staan, aan het einde van de bedekking op 5°. De Maan is voor 26% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. donderdag 9 december 17:00:  De Maan staat 5,0° ten zuiden van Jupiter (-1,8m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering vindt om 08:31 plaats, bij ons onder de horizon en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 17 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 22°, op een onderlinge afstand van 6,4°. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 35% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. vrijdag 10 december 15:16:  De planetoïde 44 Nysa is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Stier staat, heeft tijdens de oppositie een magnitude van slechts +9,0m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Nysa bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 55°. Dit gebeurt rond 00:37 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,1m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Nysa. 20:42:  Van 20:42 tot 21:43 uur zijn Europa en Callisto's schaduw gelijktijdig te zien op de schijf van Jupiter. Jupiter staat op een hoogte van 7° boven de westzuidwestelijke horizon. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 42° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van een (schaduw)overgang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. zaterdag 11 december 02:36:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. dinsdag 14 december 05:15:  Het maximum van de meteorenzwerm Geminiden vindt vandaag plaats. De meteoren van de Geminiden zijn gemiddeld snel, gelig van kleur, vaak helder en hebben korte sporen. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 120 meteoren per uur vallen. Rond 2:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 70°) aan de hemel. Het beste moment om Geminiden waar te nemen is op 14 december rond 3:45 uur (zie het kaartje). De radiant van de zwerm staat dan ongeveer 67° boven de horizon, in het zuidwesten. In onze streken zijn dan vermoedelijk circa 90–105 meteoren per uur van deze zwerm te zien. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 100–120 “vallende sterren” per uur te zien. De Maan is voor ongeveer 80% verlicht en kan flink storen dit jaar; de zwakkere meteoren zullen hierdoor niet zichtbaar zijn. De Maan gaat om 3:32 uur onder, waarna deze minder zal storen. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:41 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 21 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de pagina Geminiden 2021 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. woensdag 15 december De Sterrengids 2022 is uit. Dit jaarboek geeft een uitgebreid overzicht van alle hemelverschijnselen die aankomend jaar worden verwacht, zoals de posities van zon, maan, planeten, planetoïden, kometen en meteoren. Met de maandkalenders en dagoverzichten weet u precies wanneer wat te zien is. Daarnaast biedt het jaarboek achtergrondinformatie en verdieping. Bezoekers van hemel.waarnemen.com profiteren nu van een aantrekkelijke korting. Klik voor meer informatie. 17:09:  Tussen 17:09 en 18:33 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 24° boven de horizon, in het zuidzuidwesten. De Zon staat 12° onder de horizon. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg. 20:51:  De Galileïsche maan Europa staat 3,9” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 8° boven de horizon, in het zuidwesten. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 39° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. donderdag 16 december Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel M42, ook bekend als de Grote Orionnevel, te zien. De gasnevel is te vinden in het sterrenbeeld Orion, heeft een helderheid van 4,0m en een schijnbare afmeting van 66,0’. De Grote Orionnevel is een van de helderste en daardoor meest bekende gasnevels aan de sterrenhemel. De nevel is met het blote oog te zien als een zwak 'sterretje', het middelste van de drie sterren dat als het verticale 'zwaard' onder de drie heldere blauwe sterren van de 'gordel' van de mythische jager Orion hangt. Met een verrekijker of telescoop is meer structuur te zien, waaronder het Trapezium, vier zeer heldere, jonge sterren die de nevel doen oplichten. De jongste sterren zijn waarschijnlijk minder dan 100,000 jaar jong, mogelijk zelfs 10,000 jaar. De afstand tot de Orionnevel bedraagt circa 1340 lichtjaar, en het is een van de dichtstbijzijnde grote stervormingsgebieden aan onze hemel. Het object komt om 19:05 uur op, gaat om 06:10 uur onder en staat om 00:39 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 32° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 2 januari. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Om een relatief helder, maar vaag hemellichaam als deze gasnevel te kunnen zien is een verrekijker op statief weliswaar voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Zie de pagina M42 voor meer details. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de gasnevel NGC1977 te zien. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 20,0’. De opkomst van dit object is om 19:02 uur, de ondergang om 06:14 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:40 uur, op 33° boven de horizon. Zie voor andere mooie en opvallende deepsky-objecten de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC1990 te zien. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 50,0’. Het object komt om 18:43 uur op, gaat om 06:33 uur onder en staat om 00:40 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 37° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 2 januari. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC1990 voor meer gegevens. Foto: DSS. vrijdag 17 december 00:11:  De Maan staat 4,6° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering gebeurt om 00:11, in onze streken op een hoogte van 56° boven de zuidwestelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 96% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 19:04:  Jupiters satelliet Io staat 3,2” ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 19°. De Zon staat 23° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 22:39:  De Maan bedekt τ Tauri, een ster met een helderheid van +4,3m in het sterrenbeeld Stier. De ster wordt bedekt door de zeer dunne onverlichte rand van de Maan om 22:39 uur. Om 23:35 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 59°, respectievelijk 61° boven de horizon. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. zaterdag 18 december December is een goede maand om de gasnevel NGC2024 waar te nemen. NGC2024 staat in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. De opkomst van dit object is om 18:45 uur, de ondergang om 06:28 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:38 uur, op 36° boven de horizon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze gasnevel iets van details te kunnen zien. Zie voor andere mooie en opvallende deepsky-objecten de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. 03:15:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406320 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’24,6”), door de grotere afstand. De Maan is wassend, voor 99% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 00:00 uur in het sterrenbeeld Stier, op een hoogte van 61° boven de horizon, in het zuiden. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. zondag 19 december 05:35:  Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. De Volle Maan staat op dit moment op circa 405935 km van de Aarde, en hierdoor lijkt deze circa 6% kleiner en zo'n 12% zwakker dan de gemiddelde Volle Maan. 11:36:  Venus is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Dit verschijnsel vindt plaats tussen de grootste avondelongatie en de benedenconjunctie van een binnenplaneet. Zie de applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Venus. dinsdag 21 december 08:00:  De Maan staat 3,4° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering gebeurt om 10:33, in onze streken op 3° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 8 uur. Het tweetal staat dan in het westnoordwesten, circa 24° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,6°. De Maan is voor 96% verlicht. 16:59:  Vandaag begint de winter op het noordelijk halfrond: wintersolstitium. De Zon bereikt haar meest zuidelijke declinatie en staat boven de Steenbokskeerkring. Dit is echter niet de dag waarop de Zon het laatst opkomt of het vroegst ondergaat — dat gebeurt rond de 30e respectievelijk 13e, zie Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op? en de pagina Daglicht in 2021. Wel vinden bij ons de kortste dag en de langste nacht plaats, een goede tijd van het jaar voor mensen die de sterrenhemel en in het bijzonder deepsky-objecten willen bekijken. Niet alleen duren onze nachten nu lang, ook staat de Zon 's nachts dieper onder de horizon dan in de zomer, zodat het donkerder is. Na vandaag gaan de dagen weer lengen en worden de nachten weer korter. De herfst duurde 89,86 dagen, de winter zal 88,98 dagen lang zijn. De elliptische baan van de Aarde om de Zon is verantwoordelijk voor het feit dat de seizoenen niet even lang zijn; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer gegevens, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische winter, de meteorologische winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen precies omgekeerd; daar begint vandaag de zomer. Doordat de Aarde significant verder van de Zon staat in de winter op het zuidelijk halfrond, en dichter bij de Zon in hun zomer, zijn op het zuidelijk halfrond de zomers meetbaar warmer en de winters kouder dan bij ons. woensdag 22 december 18:27:  De Galileïsche maan Io staat 3,7” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 21°. De Zon staat 17° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 23:30:  De meteorenzwerm Ursiden bereikt zijn maximum. De meteoren van de Ursiden zijn niet erg opvallend. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 12 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 9:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 67° boven de horizon. Het beste moment om Ursiden waar te nemen is op 22 december rond 19:15 uur (zie het kaartje). Dat is ongveer 4,3 uur voor het maximum van deze meteoren, wat niet ideaal is voor een zwerm met een korte piek als deze. Hierdoor zijn zeker 25% minder meteoren te zien dan in het meest gunstige geval. De radiant van de zwerm staat dan ongeveer 39° boven de noordelijke horizon. Doordat de omstandigheden niet ideaal zijn, zijn er bij ons dan ieder uur naar schatting slechts ongeveer 1–5 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 4–9 “vallende sterren” per uur te zien. De Maan is voor ongeveer 90% verlicht en is een flinke stoorzender; dit jaar zijn hierdoor alleen de helderste meteoren zichtbaar. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:47 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 16 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen.Zie de detailpagina Ursiden 2021 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. donderdag 23 december 17:55:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De overgang begint om 17:55 uur, wanneer Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 20:12 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt (19:02 uur). vrijdag 24 december 05:42:  De Maan bedekt η Leonis, een ster van magnitude +3,5 in het sterrenbeeld Leeuw. De ster verdwijnt om 05:42 achter de verlichte maanrand en komt om 06:04 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 52° boven de horizon, bij de uittrede is dat 50°, voor een waarnemer in Utrecht. Het gaat hier om een rakende bedekking; in het noorden van de Benelux is geen bedekking zichtbaar. De Maan is voor 78% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 08:15:  De Maan staat 3,9° ten noordoosten van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 10:43 plaats, in de Lage Landen op 10° hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 8:15 uur. De twee objecten staan dan boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 33°, op een afstand van 4,1° van elkaar. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 77% verlicht. zaterdag 25 december 19:18:  De Galileïsche maan Io staat op 3,3” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 16° boven de horizon, in het zuidwesten. De Zon staat 24° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. maandag 27 december 03:24:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. 08:30:  Mars staat 4,5° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 20:14, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 8:30 uur, of op 28 december rond 7:45 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 8° boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een onderlinge afstand van 4,5°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen in het zuidoosten, op zo'n 4° boven de horizon, 4,5° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De helderheid van Mars is nu +1,8m. 19:31:  De Galileïsche maan Io staat 5,7” ten noorden van Callisto. Jupiter staat in het zuidwesten op een hoogte van 14° boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 26° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. dinsdag 28 december 08:15:  De Maan staat 4,2° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 13:07, bij ons 2° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 8:15 uur. De twee objecten staan dan zo'n 29° boven de zuidelijke horizon, op een onderlinge afstand van 5,0°. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 37% verlicht. 17:30:  Mercurius staat 4,2° ten zuiden van Venus (-3,8m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 06:08 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 28 december rond 17:30 uur, of op 29 december rond 17 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 3° boven de zuidwestelijke horizon, 4,3° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien op een hoogte van ongeveer 6° in het zuidwesten, 4,3° van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,6m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten te zien zijn. 17:48:  Vanavond zijn overgangen van de schaduw van Europa en Europa zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. Om 17:48 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 20:36 uur, wanneer Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa de Jupiterschijf verlaat (18:28 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. woensdag 29 december 19:36:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De verschijnselen beginnen om 19:36 uur met het einde van de overgang, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter verlaat, en duurt tot 20:19 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw het oppervlak van Jupiter betreedt. 19:36:  Tussen 19:36 en 20:48 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat in het westzuidwesten op een hoogte van 8° boven de horizon, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 32° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende. vrijdag 31 december 08:30:  De Maan staat 3,0° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 17:04 plaats, bij ons onder de horizon en in de schemering. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:30 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 10°, 5,5° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 9% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 08:30:  De Maan staat 1,5° ten zuiden van Mars (+1,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 21:15 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:30 uur, of op 1 januari rond 8 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 11° boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een afstand van 7,1° van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 4° boven de zuidoostelijke horizon, 7,5° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 6% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor januari 2022 De astrokalender voor het jaar 2021 Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

Planetenparade   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden