Begin van de winter – Google Play SterHemel app MijnHemel App Store – Hemel vannacht – Weer – Meer vragen over de Zon – FAQ – De Zon – Zon en Maan – Op/onder – Astrokalender – Hemelkaart – Maanfasekalender Google Play App Store YouTube Google agenda Facebook Twitter

Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op en gaat zij na 21 juni nog later onder?

Op 21 december vindt de kortste dag plaats. Na deze datum gaat de Zon inderdaad weer later onder, zoals je verwacht, maar zij komt nog steeds later op. Hetzelfde geldt voor de langste dag op 21 juni. Op 22 juni komt de Zon weer later op, maar gaat ook later onder. Hoe kan dit?

Figuur 1: Een analemma waar de declinatie van de Zon is uitgezet tegen de tijdsvereffening. De rode punten en getallen geven het begin van de desbetreffende maanden weer. Klik voor een grotere versie. Zie ook de pagina Het analemma.

Dit wordt veroorzaakt doordat de baan van de Aarde een ellips is en geen cirkel. Wanneer de Aarde dicht bij de Zon staat (het perihelium, in onze winter), beweegt zij sneller dan wanneer zij verder van de Zon staat (het aphelium, in onze zomer). De baanbeweging van de Aarde veroorzaakt een schijnbare beweging van de Zon tussen de sterren (op een vergelijkbare manier als de dagelijkse rotatie van de Aarde de schijnbare dagelijkse beweging van de Zon veroorzaakt). Hierdoor lijkt de Zon soms langzamer te bewegen aan de hemel, en soms sneller. Dit beïnvloedt het tijdstip van doorgang door het zuiden (soms is dat wat later dan gemiddeld, soms wat eerder, dit wordt de tijdsvereffening genoemd) en ook de tijden van opkomst en ondergang. Dit wordt aangegeven in een zogenaamd analemma (zie Figuur 1 en de pagina Het analemma).

Rond 21 december staat de Aarde dicht bij de Zon, beweegt sneller dan gemiddeld, en staat iedere dag ongeveer een halve minuut later in het zuiden. Aangezien het verschil in daglengte (wanneer de Zon boven de horizon staat) tussen 20, 21 en 22 december met minder dan tien seconden verandert, overheerst het eerste effect. De Zon komt hierdoor netto iets minder dan een halve minuut later op en gaat iets meer dan een halve minuut later onder. Netto wordt de dag hierdoor weer langer. Het tijdstip van laatste opkomst vindt pas rond 30 december plaats, wanneer het verschil in daglengte tussen twee opeenvolgende dagen rond de minuut ligt (tweemaal het verschil in tijdsvereffening). Overigens is het omgekeerde zichtbaar vóór 21 december: de daglengte neemt af met minder dan een minuut per dag, waardoor na ongeveer 13 december de Zon alweer later ondergaat. Een voorbeeld voor de winterzonnewende van 2013 is te vinden in Tabel 1 en Figuur 2.

Rond 21 juni vindt het omgekeerde proces plaats: de doorgang door het zuiden vindt iedere dag circa 13 seconden later plaats. Tussen ongeveer 17 en 24 juni “wint” de tijdsvereffening van de daglengte. Hierdoor komt de Zon na 17 juni alweer later op en gaat zij pas na 24 juni weer vroeger onder. Het effect is minder sterk —en de periode waarin dit gebeurt minder lang— dan in de winter, doordat de doorgang van de Zon door het zuiden nu iedere dag circa 13 seconden later plaatsvindt, tegen ongeveer 30 seconden in de winter. De details voor de zomerzonnewende van 2013 zijn te vinden in Tabel 2 en Figuur 3.

Meer gegevens als in de tabellen op deze pagina, voor een aantal jaren, zijn te vinden in de tabel Daglicht.

Tabel 1: tijdstippen van opkomst, doorgang en ondergang van de Zon, en duur van het daglicht rond de winterzonnewende van 2013 (tijd, in uu:mm:ss.s), en de verschillen t.o.v. de vorige dag (Δt, in seconden).

            Datum                              Zon                                  Daglicht
                           opkomst           doorgang          ondergang
                        tijd      Δt       tijd      Δt       tijd      Δt        tijd      Δt
            
            10/12    08:36:54.5  65.8   12:32:20.8  27.1   16:27:35.2 -10.5    07:50:40.7 -76.3
            11/12    08:37:57.6  63.1   12:32:48.3  27.5   16:27:28.1  -7.1    07:49:30.5 -70.2
            12/12    08:38:57.9  60.3   12:33:16.2  27.9   16:27:24.5  -3.6    07:48:26.6 -63.9
            13/12    08:39:55.4  57.5   12:33:44.4  28.2   16:27:24.4  -0.1    07:47:29.0 -57.6
            14/12    08:40:50.0  54.6   12:34:12.8  28.5   16:27:27.9   3.4    07:46:37.8 -51.2
            15/12    08:41:41.7  51.6   12:34:41.6  28.8   16:27:34.8   6.9    07:45:53.1 -44.7
            16/12    08:42:30.3  48.6   12:35:10.6  29.0   16:27:45.2  10.4    07:45:14.9 -38.2
            17/12    08:43:15.8  45.5   12:35:39.8  29.2   16:27:59.1  13.9    07:44:43.3 -31.6
            18/12    08:43:58.2  42.4   12:36:09.1  29.4   16:28:16.6  17.4    07:44:18.3 -25.0
            19/12    08:44:37.5  39.2   12:36:38.7  29.5   16:28:37.5  20.9    07:44:00.0 -18.3
            20/12    08:45:13.4  36.0   12:37:08.3  29.6   16:29:01.9  24.4    07:43:48.4 -11.6
            21/12    08:45:46.2  32.7   12:37:38.0  29.7   16:29:29.7  27.8    07:43:43.5  -4.9
            22/12    08:46:15.6  29.4   12:38:07.8  29.8   16:30:00.9  31.2    07:43:45.3   1.8
            23/12    08:46:41.7  26.1   12:38:37.6  29.8   16:30:35.6  34.6    07:43:53.9   8.6
            24/12    08:47:04.4  22.7   12:39:07.4  29.8   16:31:13.5  38.0    07:44:09.2  15.3
            25/12    08:47:23.7  19.3   12:39:37.2  29.8   16:31:54.8  41.3    07:44:31.2  22.0
            26/12    08:47:39.6  15.9   12:40:06.9  29.7   16:32:39.4  44.6    07:44:59.8  28.7
            27/12    08:47:52.1  12.5   12:40:36.5  29.6   16:33:27.2  47.8    07:45:35.1  35.3
            28/12    08:48:01.1   9.0   12:41:05.9  29.4   16:34:18.1  50.9    07:46:17.0  41.9
            29/12    08:48:06.7   5.6   12:41:35.2  29.3   16:35:12.1  54.0    07:47:05.5  48.4
            30/12    08:48:08.8   2.1   12:42:04.3  29.1   16:36:09.2  57.1    07:48:00.4  54.9
            31/12    08:48:07.5  -1.3   12:42:33.1  28.8   16:37:09.2  60.0    07:49:01.7  61.3
            01/01    08:48:02.7  -4.8   12:43:01.6  28.5   16:38:12.1  62.9    07:50:09.4  67.6
            02/01    08:47:54.5  -8.2   12:43:29.8  28.2   16:39:17.7  65.7    07:51:23.3  73.9

Figuur 2: Vroegste zonsondergang (13/12), langste nacht (21-22/12) en laatste zonsopkomst (30/12) van december 2013 (rode banden en vette getallen). De horizontale banden geven (schematisch — niet op schaal!) de nacht weer, van zonsondergang op de ene dag tot zonsopkomst op de volgende dag. De getallen geven (van links naar rechts) de datum en het tijdstip van zonsondergang, de lengte van de nacht en het tijdstip en de datum van zonsopkomst.

Tabel 2: tijdstippen van opkomst, doorgang en ondergang van de Zon, en duur van het daglicht rond de zomerzonnewende van 2013 (tijd, in uu:mm:ss.s), en de verschillen t.o.v. de vorige dag (Δt, in seconden).

            Datum                              Zon                                  Daglicht
                           opkomst           doorgang          ondergang
                        tijd      Δt       tijd      Δt       tijd      Δt        tijd      Δt
            
            14/06    05:18:32.6 -10.7   13:39:46.7  12.7   22:01:15.3  34.1    16:42:42.7  44.8
            15/06    05:18:25.0  -7.6   13:39:59.5  12.8   22:01:46.4  31.1    16:43:21.4  38.7
            16/06    05:18:20.6  -4.4   13:40:12.4  12.9   22:02:14.5  28.1    16:43:54.0  32.6
            17/06    05:18:19.3  -1.3   13:40:25.4  13.0   22:02:39.6  25.1    16:44:20.3  26.4
            18/06    05:18:21.2   1.9   13:40:38.4  13.0   22:03:01.6  22.0    16:44:40.5  20.2
            19/06    05:18:26.1   5.0   13:40:51.5  13.0   22:03:20.5  18.9    16:44:54.4  13.9
            20/06    05:18:34.3   8.1   13:41:04.5  13.0   22:03:36.3  15.8    16:45:02.0   7.7
            21/06    05:18:45.5  11.2   13:41:17.5  13.0   22:03:48.9  12.6    16:45:03.4   1.4
            22/06    05:18:59.7  14.3   13:41:30.4  12.9   22:03:58.3   9.4    16:44:58.6  -4.9
            23/06    05:19:17.1  17.3   13:41:43.3  12.9   22:04:04.5   6.2    16:44:47.4 -11.1
            24/06    05:19:37.5  20.4   13:41:56.1  12.8   22:04:07.6   3.0    16:44:30.1 -17.4
            25/06    05:20:00.8  23.4   13:42:08.8  12.7   22:04:07.4  -0.2    16:44:06.5 -23.6
            26/06    05:20:27.2  26.4   13:42:21.3  12.6   22:04:04.0  -3.4    16:43:36.8 -29.8
            27/06    05:20:56.5  29.3   13:42:33.7  12.4   22:03:57.4  -6.6    16:43:00.9 -35.9

Figuur 3: Vroegste zonsopkomst (17/6), kortste nacht (20-21/6) en laatste zonsondergang (24/6) van 2013 (rode banden en vette getallen). De horizontale banden geven (schematisch — niet op schaal!) de nacht weer, van zonsondergang op de ene dag tot zonsopkomst op de volgende dag. De getallen geven (van links naar rechts) de datum en het tijdstip van zonsondergang, de lengte van de nacht en het tijdstip en de datum van zonsopkomst.

Zie ook:
Waardoor loopt een zonnewijzer vier keer per jaar gelijk?
Tabel Daglicht: gegevens als in de tabellen hierboven voor een aantal jaren.
De seizoenen
Het analemma
Jaartabellen Zon (zie kolom 22: Tijdsveref(fening)).
Hoe kan ik de zonnetijd op een bepaalde plaats berekenen?
Utrechtse Middelbare Tijd: de ware zonnetijd in Utrecht.

De Zon
Vannacht aan de hemel: zonsopkomst, -ondergang en daglicht
Opkomst en ondergang van de Zon
Zon en Maan op dit moment
Dagelijkse gegevens van de Zon

@hemel_waarnemen volgen