Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor december 2016 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) donderdag 1 december Vandaag begint de weerkundige winter. De meteorologische winter omvat per definitie de maanden december, januari en februari. De astronomische winter begint op 21 december. zaterdag 3 december 04:34:  Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De overgang begint om 4:34 uur, wanneer Europa de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 7:03 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 05:07 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 17:00:  De Maan staat 4,9° ten noorden van Venus (-3,7m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 12:10, bij ons op 4° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 17 uur. De twee objecten staan dan in het zuidzuidwesten, circa 15° boven de horizon, 5,3° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 15% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. maandag 5 december 03:38:  Van 3:38 tot 7:50 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 20° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat 24° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 17:00:  De Maan staat 2,1° ten noorden van Mars (+0,8m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering gebeurt om 09:55, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 17 uur. De twee objecten staan dan zo'n 23° boven de zuidelijke horizon, op een afstand van 3,8° van elkaar. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 32% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. woensdag 7 december 04:25:  Vannacht is een overgang van de maan Ganymedes over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 4:25 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:57 uur, wanneer Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat. Voor het bekijken van een overgang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 10:03:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. vrijdag 9 december 03:49:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 3:49 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 7:06 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (04:53 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (06:03 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 20:32:  De ster 89 Piscium, een ster met een helderheid van +5,1m in het sterrenbeeld Vissen, wordt bedekt door de Maan. Om 20:32 uur verdwijnt de ster achter de onverlichte rand van de Maan en om 21:29 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 42° staan, aan het einde van de bedekking op 41°. De Maan is voor 76% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. zaterdag 10 december 05:07:  Vannacht is een overgang van Europa's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. Om 5:07 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 7:40 uur, op het moment dat Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (07:16 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 05:33:  De Galileïsche maan Io staat 11,8” ten zuiden van Europa. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 21° boven de horizon. De Zon staat 27° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 12:51:  Saturnus is in conjunctie met de Zon en beweegt vanaf de Aarde gezien er achterlangs. De planeet is hierdoor op dit moment onzichtbaar. In deze positie staan Saturnus, de Zon en de Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf de Aarde gezien niet exact achter de Zon langs, maar 1,3° ten noorden ervan, en wordt niet bedekt door de Zon. In conjunctie staat een buitenplaneet op maximale afstand (11,0 AE, ofwel 1650 miljoen km) van de Aarde en heeft een minimale schijnbare diameter (15,1”). zondag 11 december 05:39:  Mercurius bereikt zijn grootste oostelijke elongatie en is avondster. De hoekafstand van Mercurius tot de Zon bedraagt 20°46’. De planeet staat ten oosten van de Zon en gaat na de Zon onder. De planeet heeft nu magnitude -0,2, is voor 61% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 6,7”. Aan het einde van de burgerlijke schemering, rond 17:08 uur, staat Mercurius nog slechts 3° boven de horizon, in het zuidwesten. Deze avondverschijning is dus matig (voor meer uitleg over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius, zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Mercurius gaat 01:15 uur na de Zon onder (om 17:42 uur). Zie ook de horizonkaart voor deze avondverschijning. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is helderder voor de grootste avondelongatie dan erna. Bij het waarnemen van Mercurius kan een verrekijker van pas komen. Voor een lijst met ochtend- en avondverschijningen, zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius. 19:01:  De Maan bedekt SAO 93320, een ster met een helderheid van +6,0m in het sterrenbeeld Ram. Om 19:01 uur verdwijnt de ster achter de dunne onverlichte rand van de Maan en om 19:58 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 33° boven de horizon, bij de uittrede is dat 40°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 92% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. maandag 12 december 22:47:  De ster Hyadum I (γ Tauri), een ster van magnitude +3,6 in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 22:47 uur verdwijnt de ster achter de zeer dunne onverlichte rand van de Maan en om 23:52 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 53° boven de horizon, bij het einde 54°. De Maan is voor 98% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. dinsdag 13 december 00:29:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 358461 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (33’20,1”), door de kleinere afstand. De Maan is wassend, voor 95% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 23:32 uur in het sterrenbeeld Stier, op 54° boven de zuidelijke horizon. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 03:11:  De ster θ 1 Tauri, een ster met een helderheid van +3,8m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 03:11 wordt de ster bedekt door de zeer dunne onverlichte maanrand en om 04:05 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 35°, respectievelijk 27° boven de horizon. De Maan is voor 99% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. 03:22:  De ster θ 2 Tauri, een ster van magnitude +3,4 in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 03:22 wordt de ster bedekt door de zeer dunne onverlichte maanrand en om 03:57 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 34° staan, aan het einde van de bedekking op 29°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 03:28:  De ster 75 Tauri, een ster met een helderheid van +5,0m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de zeer dunne onverlichte rand van de Maan om 03:28 uur. Om 03:51 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 33°, respectievelijk 29° boven de horizon. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 04:02:  De Maan bedekt SAO 93975, een ster van magnitude +4,8 in het sterrenbeeld Stier. Om 04:02 wordt de ster bedekt door de zeer dunne onverlichte maanrand en om 04:59 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 28° staan, aan het einde van de bedekking op 19°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. 06:26:  De Maan bedekt Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). Bij ons is het einde van de bedekking niet te zien. Het begin vindt om 06:26 plaats op 7° hoogte boven de horizon, in het westnoordwesten. De bedekking duurt ongeveer 22 minuten gezien vanuit Utrecht. De Maan is voor 99% verlicht. Zie de detailpagina voor meer gegevens over deze bedekking. 06:27:  De ster Aldebaran (α Tauri), een ster met een helderheid van +0,9m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de zeer dunne onverlichte rand van de Maan om 06:27 uur. Om 06:48 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 7° staan, aan het einde van de bedekking op 4°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 22:15:  Het maximum van de meteorenzwerm Geminiden vindt vandaag plaats. Rond 2:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 70°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 120 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn gemiddeld snel, gelig van kleur, vaak helder en hebben korte sporen. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:41 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 100% verlicht en is een flinke stoorzender; dit jaar zijn hierdoor alleen de helderste meteoren zichtbaar. Het beste moment om Geminiden waar te nemen is rond 23:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 53° boven de oostzuidoostelijke horizon. Doordat de omstandigheden niet ideaal zijn, zijn er bij ons dan ieder uur naar schatting “slechts” ongeveer 35 meteoren van deze zwerm zichtbaar. Dit is nog steeds de moeite van het waarnemen waard. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 35 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 0,9 dagen zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de detailpagina Geminiden 2016 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. woensdag 14 december 00:47:  De ster 115 Tauri, een ster met een helderheid van +5,4m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 00:47 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 01:49 komt deze weer tevoorschijn van achter de zeer dunne onverlichte rand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 56° boven de horizon, bij het einde 53°. De Maan is voor 100% verlicht, wat het moeilijk maakt om de bedekking waar te nemen. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 01:06:  Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn. De Volle Maan staat op dit moment op circa 359447 km van de Aarde, waardoor deze ongeveer 6% groter en circa 13% helderder lijkt dan de gemiddelde Volle Maan. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. 04:06:  Vannacht is een overgang van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 4:06 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:48 uur, wanneer Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. 17:46:  De Maan bedekt SAO 95419, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Orion. Om 17:46 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 18:20 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de zeer dunne onverlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 1° boven de horizon, bij het einde 5°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. donderdag 15 december 03:08:  Van 3:08 tot 8:00 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 22°. De Zon staat 27° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. vrijdag 16 december December is een goede maand om de gasnevel M42, bekend als de Grote Orionnevel, op te zoeken. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion, heeft een magnitude van 4,0m en een schijnbare afmeting van 66,0’. De Grote Orionnevel is een van de helderste en daardoor meest bekende gasnevels aan de sterrenhemel. De nevel is met het blote oog te zien als een zwak 'sterretje', het middelste van de drie sterren dat als het verticale 'zwaard' onder de drie heldere blauwe sterren van de 'gordel' van de mythische jager Orion hangt. Met een verrekijker of telescoop is meer structuur te zien, waaronder het Trapezium, vier zeer heldere, jonge sterren die de nevel doen oplichten. De jongste sterren zijn waarschijnlijk minder dan 100,000 jaar jong, mogelijk zelfs 10,000 jaar. De afstand tot de Orionnevel bedraagt circa 1340 lichtjaar, en het is een van de dichtstbijzijnde grote stervormingsgebieden aan onze hemel. Het object komt om 19:04 uur op, gaat om 06:10 uur onder en staat om 00:39 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 32° boven de horizon. Om een relatief helder, maar vaag hemellichaam als deze gasnevel te kunnen zien is een verrekijker op statief weliswaar voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Zie de pagina M42 voor meer details. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS. 04:04:  De ster 74 Geminorum, een ster met een helderheid van +5,0m in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 04:04 achter de verlichte maanrand en komt om 04:32 uur weer tevoorschijn aan de dunne onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 51° boven de horizon, bij het einde 49°. De Maan is voor 93% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 05:43:  Vannacht zijn overgangen van de schaduw van Io en Io zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. De schaduwovergang begint om 5:43 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 7:56 uur, wanneer Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 06:51 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. zaterdag 17 december 07:49:  De Galileïsche maan Io staat op 12,1” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 31° boven de horizon, in het zuiden. De Zon staat 8° onder de horizon en het schemert. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. zondag 18 december December is een goede maand om de nevel NGC2024 te bekijken. De nevel staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 30,0’. Het object komt om 18:44 uur op, gaat om 06:27 uur onder en staat om 00:37 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 36° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 29 december. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Foto: DSS. 22:45:  De Maan staat 1,7° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 18:32, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is te zien rond 22:45 uur. De twee objecten staan dan in het oosten, circa 6° boven de horizon, op een afstand van 3,1° van elkaar. De Maan is voor 71% verlicht. maandag 19 december 11:55:  Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit tussen de grootste oostelijke elongatie en benedenconjunctie. Zie de applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Mercurius. woensdag 21 december 02:56:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker. 03:17:  Jupiters satelliet Io staat op 11,9” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 7° boven de horizon, in het oostzuidoosten, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 48° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 11:44:  Vandaag is het begin van de winter op het noordelijk halfrond: wintersolstitium. De Zon staat op minimale hoogte aan de hemel, voor een waarnemer in onze streken, en staat boven de Steenbokskeerkring. Dit is echter niet de dag waarop de Zon het laatst opkomt of het vroegst ondergaat — dat gebeurt rond de 30e respectievelijk 13e, zie Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op? en de pagina Daglicht in 2016. Wel vinden bij ons de kortste dag en de langste nacht plaats, een goede tijd van het jaar voor mensen die de sterrenhemel en in het bijzonder deepsky-objecten willen bekijken. De nachten duren langer dan gemiddeld, maar daar komt nog bij dat de nachten ook donkerder zijn, doordat de Zon zich in de nacht dieper onder de horizon begeeft. Na vandaag worden de nachten weer korter. De herfst duurde 89,85 dagen, de winter zal 88,99 dagen lang zijn. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde dichter bij de Zon staat (op dit moment is dat in de winter), beweegt zij sneller en duurt dat seizoen korter. Voor meer gegevens, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische winter, de meteorologische winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen tegengesteld aan die op het noordelijk halfrond en daar begint nu de zomer. Doordat de Aarde duidelijk dichter bij de Zon staat in de zomer op het zuidelijk halfrond, en verder van de Zon in hun winter, zijn op het zuidelijk halfrond de winters meetbaar kouder en de zomers warmer dan op het noordelijk halfrond. donderdag 22 december 05:34:  De Galileïsche maan Europa staat op 14,2” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 24°. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 08:15:  De Maan staat 1,6° ten noorden van Jupiter (-1,5m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering vindt om 18:49 plaats, bij ons onder de horizon. Bekijk de samenstand rond 8:15 uur, of op 23 december rond 3:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuiden, circa 32° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 5,5°. In het andere geval is de samenstand te zien boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 9°, 5,1° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 35% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. 16:45:  Het maximum van de meteorenzwerm Ursiden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 9:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 67° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 12 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn niet erg opvallend. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:47 uur komt de Zon op. De Maan komt om 2:34 uur op, is voor ongeveer 35% verlicht en kan eventueel storen. Het beste moment om Ursiden waar te nemen is rond 18:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 40° boven de noordelijke horizon. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 6 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 13 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 0,7 dagen zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen.Zie de pagina Ursiden 2016 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. vrijdag 23 december 03:10:  De Galileïsche maan Io staat 10,6” ten noorden van Europa. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 7° boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 49° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zondag 25 december 03:03:  Vannacht is een bedekking van de maan Ganymedes door de planeet Jupiter volledig te zien. De bedekking begint om 3:03 uur, wanneer Ganymedes achter Jupiter verdwijnt, en eindigt om 5:26 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 03:16:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. De overgang begint om 3:16 uur, op het moment dat Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 5:28 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io's schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat (04:18 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 06:55:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 405870 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’26,5”), door de grotere afstand. De Maan is op dit moment afnemend, voor 12% verlicht en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Het kaartje toont de Maan om 08:06 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van 21° boven de zuidzuidoostelijke horizon. Met een verrekijker op een statief zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. 15:43:  Mercurius is in het perihelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu klein en bedraagt 0,308AE, ofwel 46,001 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 3,2 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 10,2 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde. dinsdag 27 december 04:54:  Jupiters satelliet Europa staat op 22,1” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 22° boven de horizon, in het zuidoosten. De Zon staat 34° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 08:30:  De Maan staat 3,1° ten noorden van Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 22:21, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 8:30 uur, of op 28 december rond 8 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 9° boven de zuidoostelijke horizon, 7,0° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 3° boven de zuidoostelijke horizon, zo'n 6,0° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 3% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. 09:34:  Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 1,7 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 3,7% verlicht en krimpend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,1’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:07 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op een hoogte van slechts 9,3° boven de horizon, in het zuidoosten. De Zon staat nu 12,9° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt 2,1 uur voor de Zon op, om 06:40. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 22,0°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de Maan gemakkelijker te zien. Anders dan de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan. woensdag 28 december 03:39:  Callisto is in benedenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt tussen de Aarde en Jupiter door, maar er vindt geen overgang over Jupiter plaats. Callisto staat 4,7” ten noorden van Jupiters noordpool. Voor meer details, zie deze tabel. 07:10:  Jupiters satelliet Io staat op 10,9” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van 31°. De Zon staat 14° onder de horizon. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 19:47:  Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt tussen de Aarde en de Zon door. De binnenplaneet bevindt zich op dit moment dicht bij de Zon aan de hemel en is hierdoor korte tijd onzichtbaar. Er vindt geen overgang over de zonneschijf plaats, doordat de planeet 2,4° ten noorden langs de Zon beweegt. De Zon, Mercurius en de Aarde staan nu op één lijn, waardoor de Aarde in oppositie staat voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius. In benedenconjunctie staat een binnenplaneet op minimale afstand (in dit geval 0,675 AE, ofwel 100,9 miljoen km) van de Aarde en heeft een maximale schijnbare diameter (10,0”). Mercurius verruilt hiermee de avondhemel voor de ochtendhemel. donderdag 29 december 02:23:  Van 2:23 tot 8:06 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 25° boven de horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en het is goed donker. 02:39:  De Galileïsche maan Europa staat 19,6” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 5°, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 53° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 04:59:  De Galileïsche maan Io staat op 12,7” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 23° boven de horizon, in het zuidoosten. De Zon staat 34° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 05:11:  De Maan staat 1.2° ten noorden van Mercurius (+2.7m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 05:11 plaats, bij ons onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 07:53:  Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 3,5° ten noorden langs de Zon beweegt. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. vrijdag 30 december 05:29:  Jupiters satelliet Io staat 11,3” ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 26°. De Zon staat 29° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 17:11:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 1,4 dagen (33 uur) na Nieuwe Maan; de Maan is voor 2,0% verlicht en wassend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,6’ en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:17 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op een hoogte van slechts 5,6° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat nu 12,4° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 1,6 uur na de Zon onder, om 18:11. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 16,1°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de dunne sikkel te vinden. In verschillende traditionele kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. zaterdag 31 december 05:33:  De komeet 45P/Honda-Mrkos-Pajdusakova staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 30 januari en 14 februari, en aan de avondhemel tussen 19 december en 14 februari. Van 24 tot 29 januari is het object in Nederland en België vrijwel onzichtbaar. Wij zien de grootste helderheid rond 5 januari: magnitude +6,4. Er is een verrekijker op statief of telescoop nodig met een apertuur van tenminste 6 cm om het object op dat moment waar te nemen. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 8 februari. Het object heeft dan een helderheid van +7,1m en een magnitudecontrast van +1,3m, en een verrekijker met een apertuur van minimaal 13 mm is nodig om de komeet te zien. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. Zie ook Hoe kan ik een komeet waarnemen? in de veelgestelde vragen. Na het perihelium vinden we het object onder meer in de sterrenbeelden Waterman, Adelaar, Noorderkroon en Ossenhoeder. Zie de pagina Komeet 45P/Honda-Mrkos-Pajdusakova in 2016/ 2017 voor meer details en zoekkaartjes.

Meer hemelverschijnselen Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor januari 2017 De astrokalender voor het jaar 2016             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden