Astrokalender voor januari 2016 - hemel.waarnemen.com

vrijdag 1 januari

De Nederlandse Sterrenkunde Olympiade (NeSO) 2016 wordt georganiseerd door de Sterrewacht Leiden. Middelbare scholieren die geïnteresseerd zijn in sterrenkunde worden uitgedaagd opgaven over sterrenkunde op te lossen en hun antwoorden in te sturen. De hoofdprijs is volgens de traditie een waarneemreis naar het Canarische Eiland La Palma. De voorronde vindt plaats van 1 maart tot 1 april, de finale is van 1-3 juni in Leiden. Voor meer informatie, of om je alvast (vrijblijvend) in te schrijven, zie de website van de NeSO.

zaterdag 2 januari

06:30:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf.

12:53: Maan in het apogeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 404277 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’33,5”. De Maan is afnemend, voor 48% verlicht en is met name in de late nacht en vroeg in de ochtend goed te zien, in het (zuid)oosten, respectievelijk zuiden. Het kaartje toont de Maan om 06:38 uur in het sterrenbeeld Maagd, op 34° boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

23:57: De Aarde is in het perihelium van haar baan. De afstand tot de Zon is nu klein en bedraagt 0,983AE, ofwel 147,100 miljoen km. Vanaf de Aarde gezien is de Zon nu groter dan gemiddeld, en daarnaast ontvangt de Aarde door de kleinere afstand bijna 3,5% meer zonlicht en zonnewarmte. De zomers op het zuidelijk halfrond zijn dan ook meetbaar warmer dan die op het noordelijk halfrond, maar ook korter! Op dit moment staat de Aarde ongeveer 5 miljoen km dichter bij de Zon dan in het aphelium, in juli.

zondag 3 januari

00:26: Bedekking van Callisto

Vannacht is een bedekking van Jupiters maan Callisto door de planeetschijf volledig waar te nemen. De bedekking begint om 0:26 uur, wanneer Callisto achter Jupiter verdwijnt, en duurt tot 2:40 uur, wanneer Callisto weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor het waarnemen van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

08:15: Kaartje

De Maan staat 51' ten noorden van Mars (+1,4m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 20:03, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand rond 8:15 uur, of op 4 januari rond 3:30 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 28° boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een afstand van 5,8° van elkaar, en ook Spica staat in de buurt (zie hieronder). In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 7° boven de oostzuidoostelijke horizon, zo'n 4,0° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 37% verlicht.

08:15: Kaartje

De Maan staat 3,7° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 08:29 plaats, bij ons op 27° hoogte boven de horizon, in het zuidzuidwesten en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 8:15 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 27°, 3,7° van elkaar verwijderd. Rechts van de twee objecten staat de planeet Mars (zie hierboven). De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 40% verlicht.

23:21: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 23:21 en 3:10 uur (04/01) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 20° boven de oostzuidoostelijke horizon. De Zon staat 60° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

maandag 4 januari

00:46: Volledige overgang van Europa

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 0:46 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 5:55 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (03:10 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (03:36 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

12:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Boötiden vindt vandaag plaats. Rond 09:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 83°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 130 meteoren per uur te verwachten. De meteoren hebben lange sporen en zijn zwak en blauwachtig. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:47 uur komt de Zon op. De Maan komt om 03:48 uur op, is voor ongeveer 30% verlicht en kan eventueel storen. Het beste moment om Boötiden waar te nemen is rond 06:45 uur (zie het kaartje). Dat is circa 5 uur voor het maximum van deze meteoren, wat niet ideaal is voor een zwerm met een korte piek als deze. Hierdoor zijn zeker 60% minder meteoren te zien dan in het meest gunstige geval. De radiant staat op dat moment zo'n 64° boven de horizon, in het oosten. Doordat de omstandigheden niet ideaal zijn, zijn er bij ons dan ieder uur naar schatting “slechts” ongeveer 35 meteoren van deze zwerm zichtbaar. Dit is nog steeds de moeite van het waarnemen waard. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 39 “vallende sterren” per uur te zien. De Boötidenzwerm is dermate scherp gepiekt dat het zaak is zo dicht mogelijk bij het maximum waar te nemen. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 0,3 dagen zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de detailpagina Boötiden 2016 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.

dinsdag 5 januari

14:06: Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Dit verschijnsel vindt plaats tussen de grootste avondelongatie en de benedenconjunctie van een binnenplaneet. Zie de applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Mercurius.

woensdag 6 januari

Januari is een goede maand om de open cluster M50 waar te nemen. De open cluster is te vinden in het sterrenbeeld Eenhoorn, heeft een magnitude van 5,9m en een schijnbare afmeting van 16,0’. De opkomst van dit object is om 19:27 uur, de ondergang om 06:02 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:47 uur, op 30° boven de horizon. Om een relatief helder en scherp object als deze open cluster waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Zie de pagina M50 voor meer details. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS.

02:56: Volledige overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 2:56 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:20 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (04:05 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (05:12 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

donderdag 7 januari

00:04: Bedekking van Io

Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig te zien. Om 0:04 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 3:29 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor het bekijken van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

07:00: Kaartje

De Maan staat 2,6° ten noorden van Venus (-3,5m) en Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering met Venus gebeurt om 0:56, die met Saturnus om 5:39 uur; onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand rond 7 uur. De drie objecten staan dan zo'n 6–7° boven de zuidoostelijke horizon, op een onderlinge afstand van 2–4°. De Maan is voor 9% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

vrijdag 8 januari

05:40:

Jupiter is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Hiermee begint Jupiter's oppositielus; de planeet wordt de komende tijd alsmaar beter zichtbaar. De planeet is op dit moment met name 's ochtends goed zichtbaar en de opkomst van de planeet vindt elke dag iets vroeger plaats. Tijdens de oppositie zal Jupiter rond zonsondergang opkomen en rond zonsopkomst weer ondergaan, en daarmee vrijwel de gehele nacht zichtbaar zijn. Jupiter is met het blote oog als een opvallend heldere “ster” aan de hemel zichtbaar. Al met een verrekijker (op statief) zijn de vier grote Galileïsche manen te zien. Met behulp van een telescoop kunnen de bandenstructuur en de Grote Rode Vlek van de reuzenplaneet worden waargenomen. Ook zijn dan overgangen, verduisteringen en bedekkingen van de jupitermanen te zien. De helderheid van Jupiter bedraagt -1,8m, zijn schijnbare diameter is 39,9”. We vinden de planeet in het sterrenbeeld Leeuw. Gebruik deze hemelkaart om de planeet te vinden. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Jupiter. Zie deze applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Jupiter.

08:15: Kaartje

Venus staat 5,0' ten noorden van Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 05:13, bij ons 7° onder de horizon. De samenstand is te zien op 8 januari rond 8:15 uur, of op 9 januari rond 7 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 13° boven de zuidzuidoostelijke horizon, 59' van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien in het zuidoosten, op zo'n 6° boven de horizon, 7' van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De helderheid van Venus is nu -3,5m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten te zien zijn.

09:28:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is 1,6 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 3,6% verlicht en krimpend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,1’ en is met moeite aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:06 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op slechts 7,9° boven de horizon, in het zuidoosten. Op dit moment staat de Maan 11,8° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt 1,9 uur voor de Zon op, om 06:51. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan bedraagt 21,7°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te zien. Anders dan de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan.

23:50: Bedekking van Ganymedes

In de nacht van 8 op 9 januari is een bedekking van de maan Ganymedes door de planeet Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De bedekking begint om 23:50 uur, op het moment dat Ganymedes achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 3:01 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

zaterdag 9 januari

Januari is een goede maand om de nevel NGC2359 te bekijken. De nevel staat in het sterrenbeeld Grote Hond en heeft een schijnbare afmeting van 8,0’. Het object komt om 19:57 uur op, gaat om 05:39 uur onder en staat om 00:50 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 25° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze nevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Foto: DSS.

zondag 10 januari

02:31:

Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 4,0° ten noorden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

17:30: Kaartje

De Maan staat 1,5° ten noorden van Mercurius (+1,8m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 19:50, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is met veel moeite te zien rond 17:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 1° boven de westzuidwestelijke horizon, op een afstand van 2,0° van elkaar. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Maan is voor 1% verlicht.

03:21: Overgang van Europa

Vannacht zijn overgangen van de schaduw van Europa en Europa zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. De schaduwovergang begint om 3:21 uur, op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 6:11 uur, wanneer Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 05:37 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

17:37:

Vanavond kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de eerste maansikkel zien na de afgelopen Nieuwe Maan. Het is 1,6 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 3,4% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,1’ en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:30 uur in het sterrenbeeld Steenbok, op 10° boven de horizon, in het zuidwesten. Op dit moment staat de Maan 17,2° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat om 18:58 onder, 2,1 uur na de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 21,1°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de Maan gemakkelijker te vinden. In verschillende kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels.

dinsdag 12 januari

17:36:

De Maan bedekt λ Capricorni, een ster van magnitude +5,6 in het sterrenbeeld Steenbok. De ster verdwijnt om 17:36 achter de onverlichte maanrand en komt om 18:14 uur weer tevoorschijn aan de dunne verlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 18° boven de horizon, bij het einde 14°. De Maan is voor 9% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

woensdag 13 januari

De maand januari is zeer geschikt om het sterrenstelsel NGC2403 te zien. Het sterrenstelsel staat in het sterrenbeeld Giraffe, heeft een magnitude van 8,4m en een schijnbare afmeting van 17,8’. Dit is een circumpolair object en staat om 00:53 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 76°, dus vrijwel in het zenit. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Bij het waarnemen van een zwakker en nevelig object als dit sterrenstelsel is een redelijke telescoop nodig om detail te kunnen zien. Zie de pagina NGC2403 voor meer details. Foto: DSS.

04:49:

Vannacht is een overgang van Io's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. Om 4:49 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 7:05 uur, wanneer Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (05:54 uur).

donderdag 14 januari

Januari is een goede maand om de open cluster M46 te bekijken. M46 is te vinden in het sterrenbeeld Achtersteven, heeft een magnitude van 6,1m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 27,0’. De opkomst van dit object is om 20:10 uur, de ondergang om 05:33 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:54 uur, op 23° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Zie de pagina M46 voor meer details. Foto: DSS.

08:15: Urania in oppositie

De planetoïde 30 Urania is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Tweelingen, heeft nu een schijnbare helderheid van slechts +10,0m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Urania bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 60°. Dit gebeurt rond 00:51 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Urania.

15:05: Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs. De binnenplaneet is nu korte tijd onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. Er vindt geen overgang over de zonneschijf plaats, doordat de planeet 3,0° ten noorden langs de Zon beweegt. De Zon, Mercurius en de Aarde staan nu op één lijn, waardoor de Aarde in oppositie staat voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius. In benedenconjunctie staat een binnenplaneet op minimale afstand (in dit geval 0,668 AE, ofwel 100,0 miljoen km) van de Aarde en heeft een maximale schijnbare diameter (10,1”). Mercurius verruilt hiermee de avondhemel voor de ochtendhemel.

23:17: Volledige overgang van Io

In de nacht van 14 op 15 januari is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 23:17 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 2:35 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (00:21 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (01:33 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

vrijdag 15 januari

02:35: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Tussen 2:35 en 8:01 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 41° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 30° onder de horizon en het is goed donker.

03:14: Maan in het perigeum

De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 369619 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’19,8”), door de kleinere afstand. De Maan is wassend, voor 39% verlicht en is met name 's avonds (in het zuiden) en in de vroege nacht (in het westen) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 17:36 uur in het sterrenbeeld Walvis, op een hoogte van 39° boven de horizon, in het zuiden. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

23:08: Volledige bedekking van Ganymedes

In de nacht van 15 op 16 januari is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Ganymedes volledig te zien. Om 23:08 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 6:40 uur, wanneer Ganymedes weer van achter Jupiter verschijnt. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw verschijnt (02:33 uur) en Ganymedes achter Jupiter verdwijnt (03:30 uur). Tussen 23:08 en 23:45 uur zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Europa en Callisto zichtbaar. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

zaterdag 16 januari

19:50: De Maan bedekt μ Piscium

De ster μ Piscium, een ster van magnitude +4,8 in het sterrenbeeld Vissen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 19:50 achter de onverlichte maanrand en komt om 20:58 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 41° boven de horizon, bij het einde 35°. De Maan is voor 48% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

zondag 17 januari

00:26:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop.

00:59: Bedekking van Europa

Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Europa volledig waar te nemen. De verduistering begint om 0:59 uur, op het moment dat Europa in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 5:42 uur, op het moment dat Europa weer van achter Jupiter verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

01:04:

De Maan bedekt 75 Tauri, een ster van magnitude +5,0 in het sterrenbeeld Stier. Om 01:04 uur verdwijnt de ster achter de onverlichte rand van de Maan en om 01:53 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 32° staan, aan het einde van de bedekking op 25°. De Maan is voor 82% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

01:13: De Maan bedekt θ 1 Tauri

De ster θ 1 Tauri, een ster met een helderheid van +3,8m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 01:13 achter de onverlichte maanrand en komt om 01:46 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. In Utrecht staat de Maan dan 31°, respectievelijk 26° boven de horizon. De Maan is voor 82% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

01:56:

De Maan bedekt SAO 93975, een ster met een helderheid van +4,8m in het sterrenbeeld Stier. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 01:56 uur. Om 02:55 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 25° staan, aan het einde van de bedekking op 16°. De Maan is voor 82% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

04:15: Kaartje

De Maan bedekt Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). Het maximum van de bedekking gebeurt om 04:25, bij ons op een hoogte van 3° boven de horizon, in het westnoordwesten. Bekijk de samenstand rond 4:15 uur. De twee objecten staan dan in het westnoordwesten, circa 5° boven de horizon, 20' van elkaar vandaan. De Maan is voor 83% verlicht. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

donderdag 21 januari

00:04:

De Maan bedekt 111 Tauri, een ster met een helderheid van +5,0m in het sterrenbeeld Stier. Om 00:04 uur verdwijnt de ster achter de dunne onverlichte rand van de Maan en om 01:07 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 48° boven de horizon, bij het einde 41°. De Maan is voor 89% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

02:23: De Maan bedekt 117 Tauri

De ster 117 Tauri, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 02:23 wordt de ster bedekt door de dunne onverlichte maanrand en om 02:27 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 30° staan, aan het einde van de bedekking op 29°. Het gaat hier om een rakende bedekking; in het zuiden en midden van onze streken is geen bedekking zichtbaar. De Maan is voor 90% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

03:51: Bedekking van Io

Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io volledig waar te nemen. Om 3:51 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 7:06 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

19:47:

De Maan bedekt SAO 95419, een ster met een helderheid van +5,9m in het sterrenbeeld Orion. Om 19:47 wordt de ster bedekt door de dunne onverlichte maanrand en om 20:52 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 40°, respectievelijk 48° boven de horizon. De Maan is voor 94% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

vrijdag 22 januari

01:10: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 1:10 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:23 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (02:09 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (03:26 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

22:19: Bedekking van Io

In de nacht van 22 op 23 januari is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io volledig waar te nemen. De verduistering begint om 22:19 uur, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 1:33 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter verschijnt. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

zaterdag 23 januari

03:06:

Vannacht is een verduistering in de schaduw van Jupiter en een bedekking van Ganymedes voor een groot deel te zien. Om 3:06 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 7:05 uur, wanneer Ganymedes achter de planeet Jupiter verdwijnt. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt (om 06:31 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

zondag 24 januari

02:46:

Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

19:21: Thyra in oppositie

De planetoïde 115 Thyra is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Kreeft staat, heeft tijdens de oppositie een magnitude van slechts +9,8m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Thyra rond 00:57 uur in het zuiden, op circa 58° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Thyra. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2016.

22:50: Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting langs de ecliptica om en gaat weer in de gangbare richting bewegen. Dit verschijnsel vindt plaats tussen de benedenconjunctie en grootste westelijke elongatie van een binnenplaneet. Zie de interactieve applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Mercurius.

dinsdag 26 januari

04:54: Kaartje

De Maan staat 3,2° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 04:54, bij ons op 39° hoogte boven de zuidwestelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 96% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.

22:22: De Maan bedekt τ Leonis

De ster τ Leonis, een ster van magnitude +5,0 in het sterrenbeeld Leeuw, wordt bedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleen het einde van de bedekking zichtbaar; om 22:22 komt de ster van achter de dunne onverlichte maanrand tevoorschijn, 8° boven de horizon. De Maan is voor 86% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

donderdag 28 januari

21:50: Volledige overgang van Europa

In de nacht van 28 op 29 januari is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 21:50 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 2:21 uur, wanneer Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (om 23:37 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 00:39 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

vrijdag 29 januari

03:04: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 3:04 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:09 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (03:55 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 05:19 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

21:33: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Van 21:33 tot 0:13 uur (30/01) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 15° boven de horizon. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 49° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg.

zaterdag 30 januari

04:07:

De Maan bedekt Apami-Atsa (θ Virginis), een ster van magnitude +4,4 in het sterrenbeeld Maagd. De ster verdwijnt om 04:07 achter de verlichte maanrand en komt om 05:07 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 30° staan, aan het einde van de bedekking op 32°. De Maan is voor 69% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

08:00: Kaartje

De Maan staat 4,1° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 15:34, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 8 uur, of op 31 januari rond 1:30 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidwesten, circa 21° boven de horizon, 5,7° van elkaar verwijderd. In het andere geval is de samenstand te zien op een hoogte van ongeveer 8° in het oostzuidoosten, zo'n 6,8° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 64% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

10:10: Maan in het apogeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404553 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’32,3”), door de grotere afstand. De Maan is krimpend, voor 66% verlicht en is vooral laat in de nacht (in het (zuid)oosten) en 's ochtends vroeg (ongeveer in het zuiden) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 05:15 uur in het sterrenbeeld Maagd, op 32° boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

21:32: Volledige overgang van Io

In de nacht van 30 op 31 januari is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 21:32 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 0:36 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (22:22 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 23:48 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

zondag 31 januari

Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster M67 te bekijken. De open cluster staat in het sterrenbeeld Kreeft, heeft een helderheid van 6,9m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. De opkomst van dit object is om 17:50 uur, de ondergang om 07:56 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:55 uur, op 50° boven de horizon. Foto: DSS.