Planetenparade   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor augustus 2023 Tijdstippen zijn in Midden-Europese zomertijd (MEZT) dinsdag 1 augustus 20:32:  Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. De Volle Maan staat op dit moment op circa 357528 km van de Aarde, waardoor deze ongeveer 7% groter en circa 13% helderder lijkt dan gemiddeld. woensdag 2 augustus 01:10:  Vannacht is een bedekking van Jupiters maan Europa door de planeetschijf in zijn geheel te zien. Om 1:10 uur zien we het begin van de bedekking op het moment dat Europa achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 3:27 uur, op het moment dat Europa weer van achter Jupiter verschijnt. Voor het bekijken van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 07:52:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 357311 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’26,6”. De Maan is krimpend, voor 100% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 02:05 uur in het sterrenbeeld Steenbok, op een hoogte van 15° boven de horizon, in het zuiden. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. donderdag 3 augustus 05:30:  De Maan staat 2,8° ten zuidoosten van Saturnus (+0,8m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering vindt om 14:25 plaats, bij ons onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 5:30 uur, of op 3 augustus rond 23:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 18° boven de zuidwestelijke horizon, 6,8° van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen in het oostzuidoosten, op zo'n 8° boven de horizon, zo'n 6,9° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 95% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. vrijdag 4 augustus Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC6992, genaamd de Sluiernevel, te bekijken. De gasnevel is te vinden in het sterrenbeeld Zwaan en zijn schijnbare afmeting bedraagt 60,0’. Het object komt om 16:18 uur op, gaat om 11:19 uur onder en staat om 01:51 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 70° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Foto: DSS. 04:27:  Jupiters satelliet Io staat op 13,9” ten noorden van Europa. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 37° boven de horizon. De Zon staat 12° onder de horizon. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zaterdag 5 augustus 02:52:  De ster 27 Piscium, een ster van magnitude +4,9 in het sterrenbeeld Vissen, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 02:52 uur. Om 03:43 uur wordt deze weer zichtbaar aan de onverlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 29° boven de horizon, bij de uittrede is dat 33°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 85% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 04:46:  De Maan bedekt 29 Piscium, een ster met een helderheid van +5,1m in het sterrenbeeld Vissen. Alleen het begin van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 04:46 verdwijnt de ster achter de verlichte maanrand, op een hoogte van 35°. De Maan is voor 84% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. zondag 6 augustus Augustus is een goede maand om de planetaire nevel NGC7009, ook de Saturnusnevel genaamd, te bekijken. De planetaire nevel staat in het sterrenbeeld Waterman, heeft een magnitude van 8,0m en een schijnbare afmeting van 1,7’. De opkomst van dit object is om 20:47 uur, de ondergang om 06:50 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:51 uur, op 27° boven de horizon. Om een relatief helder, maar vaag hemellichaam als deze planetaire nevel te kunnen zien is een verrekijker op statief weliswaar voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Foto: DSS. 01:37:  Vannacht is een verduistering van Ganymedes in de schaduw van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 1:37 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 3:32 uur, op het moment dat Ganymedes weer uit Jupiters schaduw verschijnt. Voor het bekijken van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg. 02:32:  Tot 3:32 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Europa en Callisto zichtbaar. 03:23:  Jupiters satelliet Europa staat 34,6” ten noorden van Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 29° boven de horizon. De Zon staat 18° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. maandag 7 augustus 01:05:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De overgang begint om 1:05 uur, wanneer Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en eindigt om 3:13 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io's schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat (01:51 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. dinsdag 8 augustus 02:00:  Venus is in het aphelium van haar baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,728AE, ofwel 108,941 miljoen km. Een waarnemer op Venus ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 1,4 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 1,9 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde. 05:45:  De Maan staat 2,3° ten noorden van Jupiter (-2,0m), in het sterrenbeeld Ram. De dichtste nadering gebeurt om 11:02, bij ons op een hoogte van 34°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 5:45 uur. Het tweetal staat dan zo'n 49° boven de zuidoostelijke horizon, op een afstand van 3,0° van elkaar. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 53% verlicht. 12:28:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker. woensdag 9 augustus 00:57:  Vannacht zijn een verduistering in de Jupiterschaduw en een bedekking van Europa voor een groot deel te zien. Om 0:57 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Europa in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 3:46 uur, op het moment dat Europa achter Jupiter verdwijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt (03:17 uur). Voor het waarnemen van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 05:30:  De Maan staat 2,0° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering gebeurt om 16:32, bij ons 0° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 5:30 uur, of op 10 augustus rond 1:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het oostzuidoosten, circa 48° boven de horizon, 5,6° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 10° boven de oostnoordoostelijke horizon, zo'n 6,0° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 39% verlicht. 06:00:  Het maximum van de meteorenzwerm δ-Aquariden noord vindt vandaag plaats. Zelfs wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld slechts zo'n 4 meteoren per uur vallen. Rond 3:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 40°) aan de hemel. Er is dan bij ons ieder uur slechts een enkele meteoor van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 11–18 meteoren per uur zichtbaar. De Maan komt om 0:17 uur op, is voor ongeveer 35% verlicht en kan eventueel storen. Rond 5:30 uur gaat het schemeren en om 6:15 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 21 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina δ-Aquariden noord 2023 voor meer details voor deze zwerm. donderdag 10 augustus 03:47:  Mercurius is in grootste oostelijke elongatie en te vinden aan de avondhemel. Mercurius staat op een afstand van 27°24’ ten oosten van de Zon, beweegt achter de Zon aan en gaat 's avonds na de Zon onder. De helderheid van de binnenplaneet is +0,6m, hij is voor 48% verlicht en zijn schijnbare diameter is 7,5”. Wanneer 's avonds de burgerlijke schemering eindigt (om 21:53 uur) is Mercurius 1° onder de westelijke horizon te vinden. Dit is dus een zeer ongunstige avondverschijning (voor meer uitleg over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius, zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Mercurius gaat 00:37 uur na de Zon onder (om 21:51 uur). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart is een maat voor de helderheid. Voor de grootste elongatie is Mercurius helderder dan erna. Bij het waarnemen van Mercurius kan een verrekijker van pas komen. Zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius voor meer elongaties. 12:41:  De planetoïde 10 Hygiea is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Waterman, heeft nu een helderheid van slechts +9,7m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Hygiea rond 01:43 uur in het zuiden, op circa 25° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Hygiea. 19:00:  Het maximum van de meteorenzwerm η-Eridaniden vindt vandaag plaats. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 5 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 7:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 25° boven de horizon. Het beste moment om η-Eridaniden waar te nemen is op 11 augustus rond 4:15 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 14° boven de zuidoostelijke horizon; niet erg gunstig. Er is dan bij ons ieder uur niet meer dan één meteoor zichtbaar van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 18–27 “vallende sterren” per uur te zien. De Maan komt om 0:48 uur op, is voor ongeveer 25% verlicht en stoort niet erg. Rond 5:30 uur gaat het schemeren en om 6:16 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief laag en de lengte van het maximum is met 4,2 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina η-Eridaniden 2023 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. 20:32:  Mercurius is in het aphelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment groter dan gemiddeld: circa 0,467AE, of zo'n 69,817 miljoen km. Vanaf Mercurius lijkt de Zon circa 2,2 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 4,7 maal meer licht en warmte dan de Aarde. vrijdag 11 augustus 01:11:  Van 1:11 tot 5:36 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 32° boven de oostzuidoostelijke horizon. De Zon staat 19° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. zondag 13 augustus Dit is een goed moment in het jaar om de bolhoop M2 op te zoeken. De bolhoop is te vinden in het sterrenbeeld Waterman, heeft een magnitude van 6,5m en een schijnbare afmeting van 12,9’. De opkomst van dit object is om 19:53 uur, de ondergang om 07:47 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:52 uur, op 37° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 16 augustus. Om een relatief helder en scherp object als deze bolhoop waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Foto: DSS. Augustus is een goede maand om de bolhoop M15 op te zoeken. M15 is te vinden in het sterrenbeeld Pegasus, heeft een magnitude van 6,4m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 12,3’. Het object komt om 18:42 uur op, gaat om 08:52 uur onder en staat om 01:49 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 50° boven de horizon. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de week rond 16 augustus. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze bolhoop is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Zie deze detailpagina voor M15 voor meer gegevens. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. 05:38:  Tot de ochtendschemering zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Europa en Callisto zichtbaar. 13:16:  Venus is in benedenconjunctie en beweegt tussen de Aarde en de Zon door. De binnenplaneet bevindt zich op dit moment dicht bij de Zon aan de hemel en is hierdoor korte tijd onzichtbaar. De planeet beweegt 7,7° ten zuiden langs de Zon, en er vindt hierdoor geen overgang plaats. In deze positie staan de Zon, Venus en de Aarde op één lijn; voor een denkbeeldige waarnemer op Venus staat de Aarde in oppositie. Dit is een moment waarop een binnenplaneet zeer dicht (0,289 AE, ofwel 43,2 miljoen km) bij de Aarde staat en een grote (58,3”) schijnbare diameter heeft. Venus verruilt hiermee de avondhemel voor de ochtendhemel. 14:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Perseïden vindt vandaag plaats. De meteoren van de Perseïden zijn helder en snel en hebben nalichtende sporen. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 85 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 7:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 84° boven de horizon. Het beste moment om Perseïden waar te nemen is op 13 augustus rond 3:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 59° boven de oostnoordoostelijke horizon. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 39–50 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 50–65 “vallende sterren” per uur te zien. De Maan komt om 2:25 uur op, is voor ongeveer 10% verlicht en stoort niet erg. Rond 5:45 uur gaat het schemeren en om 6:19 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 3,1 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Perseïden 2023 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. maandag 14 augustus 01:35:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 1:35 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 5:07 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (02:58 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (03:45 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 01:41:  Jupiters satelliet Europa staat 25,4” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat boven de oostelijke horizon, op een hoogte van 18°. De Zon staat 23° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 04:30:  De Maan staat 2,5° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering vindt om 23:36 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bekijk de samenstand op 14 augustus rond 4:30 uur. De twee objecten staan dan in het noordoosten, circa 8° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,8°. De Maan is voor 5% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel. dinsdag 15 augustus De maand augustus is zeer geschikt om de bolhoop M30 op te zoeken. M30 staat in het sterrenbeeld Steenbok, heeft een helderheid van 7,5m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 11,0’. Het object komt om 22:01 uur op, gaat om 05:37 uur onder en staat om 01:51 uur in het hoogste punt aan de hemel, op slechts 15° boven de horizon. Een waarneemplaats met ongehinderde blik op de zuidelijke horizon is hierdoor een vereiste om M30 goed te kunnen zien. Foto: DSS. 04:52:  Callisto is in bovenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt vanaf de Aarde gezien achter Jupiter langs, maar wordt niet bedekt. Callisto staat 9,8” ten noorden van Jupiters noordpool. Voor meer details, zie deze tabel. 06:59:  Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 1,1 dagen (26 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is afnemend en voor 1,5% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 0,4’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 05:44 uur in het sterrenbeeld Kreeft, op slechts 6,8° boven de oostnoordoostelijke horizon. De Zon staat nu 13,5° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt om 04:42 op, 1,7 uur voor de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 13,9°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te vinden. Anders dan de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan. woensdag 16 augustus 02:33:  Jupiters satelliet Io staat op 17,7” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 27° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 23° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 11:38:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 4,1° ten noorden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. 13:54:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406634 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’23,2”. De Maan is op dit moment wassend, voor 0% verlicht en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Het kaartje toont de Maan om 21:07 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op slechts 2,9° boven de westnoordwestelijke horizon. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 23:51:  Van 23:51 tot 1:43 uur (17 augustus) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 11° boven de oostelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 23° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. donderdag 17 augustus 01:06:  De Maan staat 2.9° ten noorden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 01:06, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. vrijdag 18 augustus 01:01:  Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. De verschijnselen beginnen om 1:01 uur met het einde van de schaduwovergang, wanneer Europa's schaduw de Jupiterschijf verlaat, en duurt tot 3:44 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (01:29 uur). 20:50:  De Maan staat 5.4° ten noordoosten van Mercurius (+0.9m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 20:50, in onze streken op een hoogte van 7°, maar bij daglicht. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. 21:19:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 2,4 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is voor 5,2% verlicht en wassend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,5’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 21:14 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op een hoogte van slechts 5,7° boven de horizon, in het westen. De Zon staat nu 9,5° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 1,0 uur na de Zon onder, om 21:57. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 26,3°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel te zien. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan. 21:30:  De Maan staat 1,2° ten noorden van Mars (+2,0m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 02:33, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien op 18 augustus rond 21:30 uur. De twee objecten staan dan zo'n 3° boven de westelijke horizon, 3,1° van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 5% verlicht. zondag 20 augustus 23:36:  Tussen 23:36 en 4:50 uur (21/08) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat in het oosten op een hoogte van 27° boven de horizon. De Zon staat 25° onder de horizon en het is goed donker. maandag 21 augustus 03:28:  Vannacht zijn overgangen van de schaduw van Io en Io zelf over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 3:28 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 5:38 uur, op het moment dat Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (04:50 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 04:04:  De komeet 322P/SOHO staat in het perihelium. Deze komeet is in België en Nederland niet of nauwelijks zichtbaar bij een helderheid groter dan achtste magnitude. Zie de pagina Komeet 322P/SOHO in 2023 voor meer details en zoekkaartjes. 04:55:  Jupiters satelliet Europa staat 26,8” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 48° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 14° onder de horizon. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 21:15:  De Maan staat 1,8° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 13:16, bij ons op een hoogte van 10°, maar bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 21:15 uur. De twee objecten staan dan zo'n 8° boven de westzuidwestelijke horizon, 3,7° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 25% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. dinsdag 22 augustus 00:49:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io volledig waar te nemen. Om 0:49 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 4:19 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor het waarnemen van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 02:17:  Jupiters satelliet Ganymedes staat op 33,2” ten noorden van Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 28°. De Zon staat 26° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. woensdag 23 augustus 04:44:  De Galileïsche maan Io staat 17,9” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 48° boven de zuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 15° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 21:59:  Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting langs de ecliptica om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Dit verschijnsel vindt plaats tussen de grootste avondelongatie en de benedenconjunctie van een binnenplaneet. Zie de applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Mercurius. 23:49:  In de nacht van 23 op 24 augustus zijn overgangen van de schaduw van Ganymedes en Ganymedes zelf over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De schaduwovergang begint om 23:49 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 5:37 uur, op het moment dat Ganymedes voor het oppervlak van Jupiter verschijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf verlaat (01:39 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. donderdag 24 augustus 11:57:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop. 22:00:  De Maan staat op slechts 28' ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering van deze nauwe samenstand vindt om 04:57 plaats, bij ons onder de horizon. Bekijk de samenstand op 24 augustus rond 22 uur. Het tweetal staat dan in het zuidzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 7°, 3,7° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 55% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. vrijdag 25 augustus 01:17:  Vannacht zijn overgangen van de schaduw van Europa en Europa zelf over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 1:17 uur, wanneer Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:01 uur, op het moment dat Europa voor het oppervlak van Jupiter verschijnt. In de tussentijd is te zien hoe Europa's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 03:37 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. zondag 27 augustus 09:33:  De planetoïde 8 Flora is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Waterman staat, heeft tijdens de oppositie een magnitude van +8,5m en moet met een telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Flora rond 01:55 uur in het zuiden, op circa 20° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,3m. Kijk voor meer details over de oppositie van Flora op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2023. 10:28:  Saturnus is in oppositie met de Zon. Voor een waarnemer op Aarde staat de planeet tegenover de Zon aan de hemel. Als gevolg daarvan komt Saturnus op rond zonsondergang en gaat rond zonsopkomst weer onder. De planeet is hierdoor vrijwel de gehele nacht te zien. Daarnaast staat hij relatief dicht bij de Aarde, zodat hij helder en groot lijkt. Dit zijn ideale omstandigheden om Saturnus waar te nemen. Saturnus is met het blote oog als een heldere “ster” vrij gemakkelijk aan de hemel te vinden. Al met een verrekijker op een statief zijn de beroemde ringen van de reuzenplaneet te onderscheiden. Met een telescoop kunnen meer details, zoals de schaduw van de ring op de planeet en de scheidingen in de ringen worden waargenomen, evenals de grootste manen van Saturnus. Zie de maandelijkse slingerdiagrammen voor de manen van Saturnus. De helderheid van Saturnus bedraagt +0,6m, zijn schijnbare diameter is 19,0”. We vinden de planeet in het sterrenbeeld Waterman. Voor een waarnemer in Utrecht bereikt de planeet rond 01:45 uur zijn maximale hoogte van 26°, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Saturnus. Details voor alle opposities van Saturnus, inclusief oppositiekaarten, zijn te vinden op de pagina opposities van Saturnus. dinsdag 29 augustus Dit is een goed moment in het jaar om de planetaire nevel NGC7293, ook de Helixnevel genaamd, te zien. De planetaire nevel is te vinden in het sterrenbeeld Waterman en heeft een schijnbare afmeting van 12,8’. Het object komt om 21:39 uur op, gaat om 05:48 uur onder en staat om 01:45 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 17° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 15 september. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze planetaire nevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC7293 voor meer gegevens. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. 00:12:  Jupiters satelliet Io staat op 16,9” ten noorden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 13° boven de oostelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 25° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 23:51:  In de nacht van 29 op 30 augustus is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 23:51 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 3:17 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (01:09 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 02:01 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. woensdag 30 augustus 00:04:  De ster 37 Capricorni, een ster van magnitude +5,7 in het sterrenbeeld Steenbok, wordt bedekt door de Maan. Om 00:04 wordt de ster bedekt door de zeer dunne onverlichte maanrand en om 00:50 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 17° staan, aan het einde van de bedekking op 18°. De Maan is voor 98% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 17:54:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 357181 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’27,3”. De Maan is op dit moment wassend, voor 99% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 00:45 uur in het sterrenbeeld Steenbok, op een hoogte van 18° boven de zuidelijke horizon. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 21:31:  De Maan staat 3,3° ten zuiden van Saturnus (+0,6m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering gebeurt om 21:31, bij ons op 7° hoogte boven de horizon, in het oostzuidoosten. De Maan is voor 100% verlicht. donderdag 31 augustus 03:36:  Het is Volle Maanen een Blauwe Maan, zoals de tweede Volle Maan in een maand ook wel wordt genoemd. Blauwe Manen komen gemiddeld eens in de ongeveer twee jaar en achtenhalve maand voor. Een Blauwe Maan heeft geen bijzondere astronomische betekenis, maar wordt 'veroorzaakt' door de definitie van onze kalender. Een tweede Volle Maan in een maand kan alleen op de 30e of 31e dag van de maand plaatsvinden. Zouden wij januari 30 dagen geven, februari 31, enzovoorts (met december 30 of 31 dagen), dan zouden sommige 'normale' Volle Manen Blauwe Manen worden en omgekeerd. Deze eeuw vinden twee Blauwe Manen plaats in de jaren 2018, 2037 en 2094 (zie de lijst met Blauwe Manen). Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor september 2023 De astrokalender voor het jaar 2023 Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

Planetenparade   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden