Maan bedekt Saturnus   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor november 2012 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) donderdag 1 november 02:17:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 2:17 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 5:14 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 03:04 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 04:27 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 04:42:  De ster ω 1 Tauri, een ster van magnitude +5,5 in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 04:42 uur. Om 05:50 uur wordt deze weer zichtbaar aan de zeer dunne onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 46°, respectievelijk 36° boven de horizon. De Maan is voor 95% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 16:12:  De Maan staat 3,3° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 19:30 uur. De twee objecten staan dan in het oostnoordoosten, circa 5° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,9°. De Maan is voor 92% verlicht. 16:29:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406050 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’25,7”), door de grotere afstand. De Maan is krimpend, voor 94% verlicht en hij is vrijwel de gehele nacht zichtbaar; 's avonds in het (zuid)oosten en tegen de ochtend in het westen of zuidwesten. Het kaartje toont de Maan om 02:01 uur in het sterrenbeeld Stier, op een hoogte van 58° boven de zuidelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. 19:06:  Van 19:06 tot 23:37 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat in het oosten op een hoogte van 22° boven de horizon. De Zon staat 38° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 19:48:  Jupiters satelliet Io staat op 17,0” ten noorden van Europa. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. vrijdag 2 november 02:03:  De Maan staat 1,4° ten zuiden van Jupiter (-2,3m). De dichtste nadering vindt in de Lage Landen plaats op een hoogte van 58° boven de horizon, in het zuidzuidoosten en is dus goed te zien. De Maan is voor 91% verlicht. 20:45:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 20:45 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 23:40 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (21:30 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (22:56 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 22:32:  Callisto is in bovenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt vanaf de Aarde gezien achter Jupiter langs, maar wordt niet bedekt. Callisto staat 8,1” ten noorden van Jupiters noordpool. Voor meer details, zie deze tabel. zaterdag 3 november 05:48:  De Maan bedekt SAO 94942, een ster van magnitude +6,0 in het sterrenbeeld Orion. Om 05:48 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 06:40 komt deze weer tevoorschijn van achter de onverlichte rand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 50° boven de horizon, bij het einde 43°. De Maan is voor 84% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 21:32:  In de nacht van 3 op 4 november zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Ganymedes volledig waar te nemen. De verduistering begint om 21:32 uur, wanneer Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 2:24 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw verschijnt (om 23:35 uur) en Ganymedes achter de planeet Jupiter verdwijnt (00:36 uur). Voor het bekijken van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. zondag 4 november Nieuw in de SterHemel app: de zichtbaarheid van deepsky-objecten voor iedere nacht. Wanneer je de meest recente versie (0·40) al geïnstalleerd hebt, hoef je niet te upgraden. Kijk voor screenshots en download op de pagina Download de SterHemel app. 02:24:  Tussen 2:24 en 7:06 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 51° boven de zuidwestelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 27° onder de horizon en het is goed donker. 23:45:  In de nacht van 4 op 5 november zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 23:45 uur, op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 3:32 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (01:12 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 02:09 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. maandag 5 november 20:00:  De meteorenzwermen Tauriden en Tauriden noord bereiken hun maxima. Rond 01:30 uur staan de radianten van de twee zwermen in hun hoogste punt (op 52–60°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van beide zwermen samen zo'n 14 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en vertonen soms vuurbollen. Rond 07:15 uur gaat het schemeren en om 07:42 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 70% verlicht en kan storen. De piek van deze zwermen is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 59 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina's Tauriden 2012 en Tauriden noord 2012 voor meer details voor deze zwermen. woensdag 7 november 00:04:  Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit tussen de grootste oostelijke elongatie en benedenconjunctie. Zie de applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Mercurius. 01:36:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. 02:25:  De Maan bedekt κ Cancri, een ster van magnitude +5,2 in het sterrenbeeld Kreeft. De ster verdwijnt om 02:25 achter de verlichte maanrand en komt om 03:23 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 24° boven de horizon, bij de uittrede is dat 32°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 50% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. donderdag 8 november 04:11:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 4:11 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 6:59 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 04:49 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 06:21 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 21:49:  Jupiters satelliet Io staat 17,6” ten noorden van Europa. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. vrijdag 9 november 22:39:  In de nacht van 9 op 10 november is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 22:39 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 1:25 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (23:15 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (00:50 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. zaterdag 10 november 22:00:  De meteorenzwerm δ-Eridaniden bereikt zijn maximum. Rond 01:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 36°) aan de hemel. Zelfs onder ideale omstandigheden is er van deze zwerm niet meer dan één meteoor per uur te verwachten. Rond 07:15 uur gaat het schemeren en om 07:51 uur komt de Zon op. De Maan komt om 03:12 uur op, is voor ongeveer 20% verlicht en stoort niet erg. Zie de pagina δ-Eridaniden 2012 voor meer details voor deze zwerm. 04:30:  De Galileïsche maan Io staat op 17,8” ten zuiden van Europa. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zondag 11 november 01:32:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Ganymedes in zijn geheel waar te nemen. Om 1:32 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 5:45 uur, wanneer Ganymedes weer van achter Jupiter verschijnt. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt (om 03:36 uur) en Ganymedes achter de planeet Jupiter verdwijnt (03:56 uur). Voor het waarnemen van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 05:45:  Van 5:45 tot 7:17 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Ganymedes, Callisto, Io en Europa. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 32° boven de horizon. De Zon staat 13° onder de horizon. 17:16:  De Maan staat 6,0° ten zuiden van Venus (-3,4m). De dichtste nadering gebeurt voor een waarnemer in onze streken onder de horizon en in de schemering. De samenstand is te zien rond 7:15 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 20°, 7,1° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 10% verlicht. maandag 12 november 01:37:  De Maan staat 1,3° ten zuiden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats. Bekijk de samenstand rond 6:45 uur. Het tweetal staat dan boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 8°, op een afstand van 3,6° van elkaar. De Maan is voor 4% verlicht. 02:21:  Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 2:21 uur, op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 5:48 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 03:28 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (04:45 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 06:17:  De ster SAO 158021, een ster met een helderheid van +5,9m in het sterrenbeeld Maagd, wordt bedekt door de Maan. Alleen het einde van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 06:17 komt de ster tevoorschijn van achter de onverlichte maanrand, op een hoogte van 2°. De Maan is voor 4% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 20:59:  De Maan staat 4,9° ten zuiden van Saturnus (+0,8m). De dichtste nadering gebeurt voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 7:30 uur, of op 13 november rond 7:45 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 10°, 8,6° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 7°, 9,4° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 2° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 3% verlicht. dinsdag 13 november 23:08:  Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Zie ook de pagina Vannacht aan de hemel. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 1,0° ten zuiden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. woensdag 14 november 10:54:  De Maan bedekt Mercurius (+2.1m). Het maximum van de bedekking vindt in de Lage Landen plaats op 13° hoogte, maar bij daglicht. De bedekking duurt ongeveer 52 minuten gezien vanuit Utrecht zo'n 21,1 seconden. De diameter van Mercurius is op dit moment 9,8”. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking. 11:22:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 357361 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’26,3”. De Maan is op dit moment wassend, voor 1% verlicht en hij is kort na zonsondergang met moeite zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 16:54 uur in het sterrenbeeld Schorpioen, op slechts 1,7° boven de horizon, in het zuidwesten. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 11:32:  De planetoïde 704 Interamnia is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Perseus, heeft nu een schijnbare helderheid van slechts +9,9m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Interamnia bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 76°. Dit gebeurt rond 23:55 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,3m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Interamnia. Zie de pagina Planetoïden in 2012 voor meer gegevens van planetoïden. donderdag 15 november 18:55:  Van 18:55 tot 3:26 uur (16/11) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 47° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 54° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. 23:49:  Jupiters satelliet Io staat 18,0” ten noorden van Europa. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. vrijdag 16 november 09:48:  De Maan staat 3,2° ten noorden van Mars (+1,4m). De dichtste nadering vindt onder de horizon plaats voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 17 uur. Het tweetal staat dan in het zuidzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 11°, 4,8° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 11% verlicht. 18:17:  De Maan bedekt 15 Sagittarii, een ster van magnitude +5,3 in het sterrenbeeld Boogschutter. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 18:17 uur. Om 18:45 uur wordt deze weer zichtbaar aan de dunne verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 6° staan, aan het einde van de bedekking op 3°. De Maan is voor 12% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 18:17:  De Maan bedekt μ Sagittarii, een ster van magnitude +3,8 in het sterrenbeeld Boogschutter. Vanuit Utrecht is alleen het einde van de bedekking zichtbaar; om 18:17 komt de ster van achter de dunne verlichte maanrand tevoorschijn, 6° boven de horizon. De Maan is voor 11% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. zaterdag 17 november 00:34:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 0:34 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 3:09 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (00:59 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (02:44 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 03:09:  Tussen 3:09 en 7:27 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het westzuidwesten op een hoogte van 39° boven de horizon. De Zon staat 25° onder de horizon en het is goed donker. 06:03:  Venus staat 3,8° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op een hoogte van 7° boven de oostzuidoostelijke horizon. Venus heeft op dit moment een helderheid van -3,4m. 06:28:  Jupiters satelliet Io staat 17,7” ten zuiden van Europa. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 06:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Leoniden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 07:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 60° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 23 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn snel en de zwerm is bekend vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Rond 07:30 uur gaat het schemeren en om 08:04 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 5 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is, volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Leoniden 2012 voor meer details voor deze zwerm. 16:47:  Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs. De binnenplaneet is nu korte tijd onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. De planeet beweegt 0,4° ten noorden langs de Zon, en er vindt hierdoor geen overgang plaats. In deze positie staan de Zon, Mercurius en de Aarde op één lijn; voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius staat de Aarde in oppositie. Dit is een moment waarop een binnenplaneet zeer dicht (0,677 AE, ofwel 101,3 miljoen km) bij de Aarde staat en een grote (9,9”) schijnbare diameter heeft. Mercurius verruilt hiermee de avondhemel voor de ochtendhemel. 18:11:  De Maan bedekt 43 Sagittarii, een ster met een helderheid van +4,9m in het sterrenbeeld Boogschutter. Om 18:11 wordt de ster bedekt door de onverlichte maanrand en om 19:08 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 14°, respectievelijk 9° boven de horizon. De Maan is voor 20% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 20:29:  De ster 45 Sagittarii, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Boogschutter, wordt bedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleen het begin van de bedekking zichtbaar; de ster verdwijnt om 20:29 achter de onverlichte maanrand, 0° boven de horizon. De Maan is voor 21% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. zondag 18 november 19:02:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 19:02 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 21:35 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (19:25 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (21:13 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. dinsdag 20 november 15:31:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop. 19:28:  Jupiters satelliet Io staat 17,6” ten zuiden van Europa. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. woensdag 21 november 04:15:  Mercurius staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,307AE, of zo'n 46,001 miljoen km. Vanaf Mercurius lijkt de Zon circa 3,2 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 10,3 maal meer licht en warmte dan de Aarde. 17:39:  Tussen 17:39 en 20:58 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat in het oostnoordoosten op een hoogte van 16° boven de horizon. De Zon staat 24° onder de horizon en het is goed donker. 19:39:  Vanavond zijn overgangen van Ganymedes en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 19:39 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 22:47 uur, op het moment dat Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes voor de Jupiterschijf verschijnt (20:58 uur) en Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 21:43 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. donderdag 22 november 18:15:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 18:15 uur, op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 21:10 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (om 18:50 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (20:39 uur). vrijdag 23 november 22:55:  De Maan bedekt 51 Piscium, een ster van magnitude +5,8 in het sterrenbeeld Vissen. Om 22:55 wordt de ster bedekt door de onverlichte maanrand en om 00:03 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 39°, respectievelijk 32° boven de horizon. De Maan is voor 81% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. zaterdag 24 november 02:28:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 2:28 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:52 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (02:43 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 04:39 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. zondag 25 november 17:22:  Van 17:22 tot 21:08 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 19° boven de oostnoordoostelijke horizon. De Zon staat 24° onder de horizon en het is goed donker. 20:57:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 20:57 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 23:18 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (21:08 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (23:07 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. maandag 26 november 23:48:  Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat weer in de gangbare richting bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit tussen de benedenconjunctie en grootste ochtendelongatie. Zie de applet Planeetverschijnselen voor meer gegevens. De kleine planeet is tot half december te zien aan de ochtendhemel. Zie ook de pagina Vannacht aan de hemel voor de zichtbaarheid van Mercurius. dinsdag 27 november 02:10:  Venus staat 32' ten zuiden van Saturnus (+0,8m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats. Bekijk de samenstand rond 6:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 8° boven de oostzuidoostelijke horizon, op een onderlinge afstand van 34'. De helderheid van Venus is nu -3,4m. 21:26:  De Galileïsche maan Io staat op 17,3” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op dat moment zo'n 40° boven de oostzuidoostelijke horizon. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. Onder Jupiter bevindt zich Callisto (zie hieronder). 21:47:  Callisto is in benedenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt tussen de Aarde en Jupiter door, maar er vindt geen overgang over Jupiter plaats. We zien Callisto 8,5” ten zuiden van Jupiters zuidpool staan. Voor meer details, zie deze tabel. Naast de planeet bevinden zich Io en Europa, die 20 minuten eerder in conjunctie waren (zie hierboven). woensdag 28 november 01:46:  De Maan staat 4,9° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering gebeurt bij ons op 53° hoogte boven de horizon, in het zuidwesten en is dus goed te zien. De Maan is voor 100% verlicht, ongeveer een halve dag voor Volle Maan. De felle Maan maakt het waarnemen van de sterhoop uiteraard niet gemakkelijker. 15:33:  Maansverduistering in de bijschaduw. Het maximum van de eclips vindt plaats op 8° onder de horizon en bovendien bij daglicht. In onze streken is alleen het einde van de toch al niet zo indrukwekkende verduistering zichtbaar. Door de grote afstand tot de Aarde lijkt de Maan op dit moment kleiner dan gemiddeld. Zie ook de detailpagina voor deze eclips. 15:46:  Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. 20:37:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406362 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’24,4”. De Maan is op dit moment wassend, voor 100% verlicht en hij is vrijwel de gehele nacht zichtbaar; 's avonds in het (zuid)oosten en tegen de ochtend in het westen of zuidwesten. Het kaartje toont de Maan om 00:00 uur in het sterrenbeeld Stier, op 57° boven de zuidelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. 21:28:  De Maan staat 3,6° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering vindt in de Lage Landen plaats op 39° hoogte boven de horizon, in het oostzuidoosten en is dus goed te zien. De Maan is voor 100% verlicht en overstraalt de ster behoorlijk. 23:39:  In de nacht van 28 op 29 november is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 23:39 uur, wanneer Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 2:02 uur, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt (om 00:13 uur) en Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (01:44 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. donderdag 29 november De maand november is zeer geschikt om de nevel NGC1555, ook Hind's variabele nevel genaamd, te bekijken. NGC1555 is te vinden in het sterrenbeeld Stier. Het object komt om 16:42 uur op, gaat om 08:20 uur onder en staat om 00:33 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 57° boven de horizon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Zie voor andere mooie en opvallende deepsky-objecten de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1554, bekend als Struve's verloren nevel, waar te nemen. De nevel is te vinden in het sterrenbeeld Stier. De opkomst van dit object is om 16:41 uur, de ondergang om 08:19 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:32 uur, op 57° boven de horizon. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze nevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC1554 voor meer gegevens. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. 02:21:  De Maan staat 1,1° ten zuiden van Jupiter (-2,4m). De dichtste nadering vindt in de Lage Landen plaats op 54° hoogte boven de zuidwestelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 100% verlicht, zodat de planeet flink wordt overstraald door de Maan. 20:52:  Vanavond zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 20:52 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 23:24 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (21:04 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (23:16 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 23:24:  Van 23:24 tot 7:15 uur (30 november) nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 47° boven de westzuidwestelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 45° onder de horizon en het is goed donker. vrijdag 30 november 15:06:  De planetoïde 349 Dembowska is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Stier staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van slechts +9,6m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Dembowska rond 00:26 uur in het zuiden, op circa 67° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,6m. Kijk voor meer details over de oppositie van Dembowska op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2012. 19:35:  De ster 68 Orionis, een ster van magnitude +5,8 in het sterrenbeeld Orion, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 19:35 uur. Om 20:11 uur wordt deze weer zichtbaar aan de zeer dunne onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 10°, respectievelijk 15° boven de horizon. De Maan is voor 96% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor december 2012 De astrokalender voor het jaar 2012 Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

Maan bedekt Saturnus   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden