Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor november 2016 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) dinsdag 1 november 05:16:  Tussen 5:16 en 6:47 uur zijn verschillende overgangen van manen en hun schaduwen tegelijk te zien op Jupiters planeetschijf. Tussen 5:16 en 5:39 uur zijn Europa, Europa's schaduw en Ganymedes' schaduw gelijktijdig te zien op de schijf van Jupiter. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 5° boven de horizon, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 20° onder de horizon en het is donker. Van 5:39 tot 6:38 uur zijn Europa en Ganymedes' schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat inmiddels in het oostzuidoosten op een hoogte van 11° boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. Van 6:38 tot 6:47 uur zijn Europa, Ganymedes en Ganymedes' schaduw te zien op de schijf van Jupiter. Jupiter staat inmiddels op een hoogte van 16° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De Zon staat inmiddels 8° onder de horizon en het schemert. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 05:45:  Jupiters satelliet Io staat op 12,9” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 8° boven de oostzuidoostelijke horizon. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 17° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 17:39:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,0 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is voor 3,6% verlicht en wassend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,1’ en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:46 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 5,0° boven de horizon, in het zuidwesten. De Zon staat nu 11,7° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat om 18:31 onder, 1,3 uur na de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 21,8°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te vinden. In verschillende kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. woensdag 2 november 17:45:  De Maan staat 3,0° ten noorden van Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 21:34, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is te zien rond 17:45 uur. De twee objecten staan dan zo'n 8° boven de zuidwestelijke horizon, 3,5° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 8% verlicht. 18:15:  De Maan staat 6,3° ten noorden van Venus (-3,5m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 06:21 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 2 november rond 18:15 uur, of op 3 november rond 17:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4°, 8,4° van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 10° boven de zuidzuidwestelijke horizon, zo'n 7,5° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 11% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. donderdag 3 november 18:39:  De planetoïde 79 Eurynome is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Ram staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van slechts +9,6m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Eurynome rond 00:30 uur in het zuiden, op circa 51° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,5m. Kijk voor meer details over de oppositie van Eurynome op deze pagina. Zie de pagina Planetoïden in 2016 voor meer gegevens van planetoïden. zondag 6 november 06:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Tauriden noord vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 1:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 59° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 5 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 7:15 uur gaat het schemeren en om 7:44 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. In onze streken zijn naar schatting circa 4 meteoren per uur te zien van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 22 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 22 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina Tauriden noord 2016 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. 06:16:  Jupiters satelliet Ganymedes staat op 18,9” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 14° boven de oostzuidoostelijke horizon, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 14° onder de horizon. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 17:30:  De Maan staat 4,5° ten noorden van Mars (+0,6m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 11:36, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 17:30 uur. De twee objecten staan dan in het zuiden, op een hoogte van ongeveer 18°, op een afstand van 5,2° van elkaar. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 39% verlicht. 18:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Tauriden zuid vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 1:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 51° boven de horizon. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 4 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 7:15 uur gaat het schemeren en om 7:46 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. In onze streken zijn naar schatting circa 3 meteoren per uur te zien van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 22 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 22 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina Tauriden zuid 2016 voor meer details voor deze zwerm. maandag 7 november 04:59:  Van 4:59 tot 7:09 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Callisto, Europa en Ganymedes. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 13°. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 16° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 20:51:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. woensdag 9 november 04:54:  Van 4:54 tot 7:12 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 13°. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 16° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg. 06:54:  De Galileïsche maan Europa staat op 7,6” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 20° boven de horizon, in het zuidoosten. De Zon staat 9° onder de horizon, in de schemering. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. donderdag 10 november 22:47:  De ster 24 Piscium, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Vissen, wordt bedekt door de Maan. Om 22:47 wordt de ster bedekt door de onverlichte maanrand en om 23:56 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. De Maan staat bij de intrede 31° boven de horizon, bij de uittrede is dat 25°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 82% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. vrijdag 11 november 16:12:  Mercurius is in het aphelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,467AE, ofwel 69,817 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 2,1 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 4,5 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde. zaterdag 12 november 20:20:  De Maan bedekt ν Piscium, een ster met een helderheid van +4,5m in het sterrenbeeld Vissen. De ster verdwijnt om 20:20 achter de zeer dunne onverlichte maanrand en komt om 20:42 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 34° staan, aan het einde van de bedekking op 37°. De Maan is voor 95% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. maandag 14 november 12:21:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 356509 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’31,1”. De Maan is wassend, voor 100% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 00:00 uur in het sterrenbeeld Ram, op een hoogte van 49° boven de horizon, in het zuiden. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 14:52:  Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. De Maan staat op een afstand van slechts 356520 km van de Aarde, en hierdoor lijkt deze zo'n 7% groter en circa 14% helderder dan gemiddeld. Een Volle Maan die dicht bij het perihelium plaatsvindt, wordt ook wel een Supermaan genoemd. Dit is de grootste Volle Maan sinds 1948, maar om dat in perspectief te zetten: de 'Supermaan' van 19 maart 2011 was slechts 0,016% kleiner dan die van vandaag. De Volle Maan van vandaag staat op de zesde plaats in de lijst met Supermanen van de 21e eeuw. We moeten tot 2034 wachten voor een grotere Volle Maan. Om de Volle Maan te zien moet je wachten tot circa 17:20 uur; dan komt deze op in het oostnoordoosten. De Maan lijkt met name laag boven de horizon veel groter dan hoog aan de hemel, maar dit is een optische illusie en heeft niets te maken met de afstand van de Maan. Zie ook de pagina Wat is een Supermaan, en hoe bijzonder is dit? in de Veelgestelde vragen. dinsdag 15 november 18:45:  De Maan staat op slechts 29' ten zuiden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering van deze nauwe samenstand vindt plaats om 17:29 op 5° onder de horizon en in de schemering. De samenstand is te zien rond 18:45 uur. De twee objecten staan dan zo'n 5° boven de oostnoordoostelijke horizon, op een onderlinge afstand van 1,0°. De Maan is voor 98% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. 20:00:  Het maximum van de meteorenzwerm ι-Aurigiden vindt vandaag plaats. Rond 2:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 71°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 8 meteoren per uur te verwachten. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:02 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 95% verlicht en is een flinke stoorzender; dit jaar zijn hierdoor alleen de helderste meteoren zichtbaar. Het beste moment om ι-Aurigiden waar te nemen is rond 18:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 17° boven de oostnoordoostelijke horizon, dus niet zeer gunstig. Door de matige omstandigheden zijn er in onze streken dan vermoedelijk maar circa 3 meteoren per uur van deze zwerm te zien. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 8 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 9 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina ι-Aurigiden 2016 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. woensdag 16 november 02:01:  De Maan bedekt SAO 94227, een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Stier. Om 02:01 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 03:08 komt deze weer tevoorschijn van achter de zeer dunne onverlichte rand. De Maan staat bij de intrede 55° boven de horizon, bij de uittrede is dat 52°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 96% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 04:55:  Jupiters satelliet Io staat op 21,2” ten noorden van Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 6°, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 20:05:  De Maan bedekt 130 Tauri, een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Stier. De ster verdwijnt om 20:05 achter de verlichte maanrand en komt om 20:54 uur weer tevoorschijn aan de dunne onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 8° boven de horizon, bij het einde 16°. De Maan is voor 92% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. donderdag 17 november 07:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Leoniden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 7:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 60° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 13 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn snel, en de zwerm is bekend vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:04 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 90% verlicht en is een flinke stoorzender; dit jaar zijn hierdoor alleen de helderste meteoren zichtbaar. Doordat de omstandigheden in onze streken niet ideaal zijn, zijn er dan naar schatting maar circa 3 meteoren per uur te zien van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 8 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen.Zie de detailpagina Leoniden 2016 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. vrijdag 18 november 02:03:  De Maan bedekt NP Geminorum, een ster van magnitude +6,0 in het sterrenbeeld Tweelingen. Om 02:03 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 02:37 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 50°, respectievelijk 53° boven de horizon. De Maan is voor 83% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. zaterdag 19 november 01:45:  De Maan bedekt 5 Cancri, een ster met een helderheid van +6,0m in het sterrenbeeld Kreeft. Om 01:45 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 02:36 komt deze weer tevoorschijn van achter de onverlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 40° staan, aan het einde van de bedekking op 46°. De Maan is voor 74% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 05:07:  Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Ganymedes in zijn geheel waar te nemen. De verschijnselen beginnen met het einde van de verduistering, om 5:07 uur, wanneer Ganymedes uit Jupiters schaduw verschijnt, en eindigt om 5:46 uur, op het moment dat Ganymedes achter Jupiter verdwijnt. Voor het bekijken van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 07:19:  Mercurius staat 2.8° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 07:19, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon en in de schemering. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. De helderheid van Mercurius is nu -0,4m. maandag 21 november Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de open cluster M45, bekend als de Pleiaden, te bekijken. M45 is te vinden in het sterrenbeeld Stier, heeft een magnitude van 1,4m en een schijnbare afmeting van 100’. De Pleiaden zijn een van de meest bekende en nabije (circa 444 lichtjaar) open sterhopen. Met het blote oog zijn circa zes sterren zichtbaar in de vorm van een mini-steelpannetje (niet te verwarren met de sterrenbeelden Kleine en Grote Beer, die veel groter zijn). Een verrekijker of telescoop toont honderden vooral blauwachtige (jonge; circa 100 miljoen jaar oud) sterren omgeven door een gasnevel. De Pleiaden worden ook wel het Zevengesternte of de Zeven Zusters genoemd. De opkomst van dit object is om 16:06 uur, de ondergang om 08:48 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:29 uur, op 62° boven de horizon. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de dagen rond 29 november. Om een relatief helder en scherp object als deze open cluster waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Zie de pagina M45 voor meer details. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS. 04:20:  Tussen 4:20 en 7:31 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 17° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De Zon staat 20° onder de horizon en het is donker. 07:30:  De Maan staat 2,1° ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 11:12 plaats, bij ons op een hoogte van 23°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 7:30 uur. Het tweetal staat dan in het zuidzuidwesten, circa 48° boven de horizon, 2,6° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 51% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 09:33:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker. 11:00:  Het maximum van de meteorenzwerm α-Monocerotiden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 4:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 39° boven de horizon. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 4 meteoren per uur te verwachten. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:10 uur komt de Zon op. De Maan komt al voor middernacht op, is voor ongeveer 40% verlicht en kan eventueel storen. Er is dan bij ons ieder uur slechts een enkele meteoor van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 12 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 4 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina α-Monocerotiden 2016 voor meer informatie over deze meteoren. woensdag 23 november 17:16:  Mercurius staat 3.4° ten zuiden van Saturnus (+0.7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 17:16 plaats, bij ons op een hoogte van 0° boven de horizon, in het zuidwesten en in de schemering. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,4m. 21:49:  De komeet 323P/SOHO staat in het perihelium. Deze komeet is in België en Nederland niet of nauwelijks zichtbaar bij een helderheid groter dan achtste magnitude. Zie de pagina Komeet 323P/SOHO in 2016 voor meer details en zoekkaartjes. donderdag 24 november 05:35:  Tot 5:51 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Ganymedes en Callisto zichtbaar. 07:31:  De Galileïsche maan Io staat op 21,6” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat in het zuidzuidoosten op een hoogte van 28° boven de horizon. De Zon staat 7° onder de horizon en het schemert. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. vrijdag 25 november 04:30:  De Maan staat 1,3° ten noorden van Jupiter (-1,3m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 02:34, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is te zien rond 4:30 uur. De twee objecten staan dan boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 6°, 1,6° van elkaar vandaan. De Maan is voor 16% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. 07:30:  De Maan staat 4,9° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 19:43, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is te zien rond 7:30 uur, of op 26 november rond 6 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 24° boven de zuidoostelijke horizon, 7,7° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op een hoogte van ongeveer 10° in het oostzuidoosten, zo'n 7,4° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 13% verlicht. zondag 27 november 21:08:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406554 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’23,5”. De Maan is op dit moment afnemend, voor 3% verlicht en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 07:41 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van 14° boven de horizon, in het zuidoosten. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. maandag 28 november 06:45:  De Galileïsche maan Io staat op 8,2” ten noorden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 25° boven de horizon, in het zuidoosten. De Zon staat 14° onder de horizon. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 08:55:  Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 0,9 dagen (22 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is krimpend en voor 1,4% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt slechts 0,4’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:42 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op slechts 6,1° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De Zon staat nu 11,8° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt om 06:49 op, 1,5 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 13,7°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te zien. In tegenstelling tot de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. dinsdag 29 november Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1554, bekend als Struve's verloren nevel, op te zoeken. NGC1554 staat in het sterrenbeeld Stier. De opkomst van dit object is om 16:41 uur, de ondergang om 08:19 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:32 uur, op 57° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de dagen rond 29 november. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Zie de pagina NGC1554 voor meer details. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. Dit is een goed moment in het jaar om de nevel NGC1555, ook bekend als Hind's variabele nevel, waar te nemen. De nevel staat in het sterrenbeeld Stier. De opkomst van dit object is om 16:42 uur, de ondergang om 08:20 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:33 uur, op 57° boven de horizon. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. 13:18:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 4,1° ten noorden langs de Zon beweegt. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. woensdag 30 november 08:52:  De Maan staat 2.9° ten noorden van Saturnus (+0.7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt plaats om 08:52 op 1° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 16:58:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 1,2 dagen (28 uur) na Nieuwe Maan; de Maan is voor 1,4% verlicht en wassend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,4’ en is met veel moeite aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:11 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op een hoogte van slechts 3,2° boven de zuidwestelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 9,9° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat 1,2 uur na de Zon onder, om 17:44. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 13,5°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is noodzakelijk. Een eenvoudige verrekijker is nodig om de dunne sikkel te vinden. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. 17:00:  De Maan staat 6,6° ten noorden van Mercurius (-0,4m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 05:35 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 30 november rond 17 uur, of op 1 december rond 16:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 3°, 8,6° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien op circa 7° boven de zuidwestelijke horizon, zo'n 7,8° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 3% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

Meer hemelverschijnselen Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor december 2016 De astrokalender voor het jaar 2016             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden