De Maan bij Mars   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor november 2014 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) zaterdag 1 november 13:39:  Mercurius bereikt zijn grootste westelijke elongatie en is ochtendster. De hoekafstand van Mercurius tot de Zon bedraagt 18°40’. De planeet staat ten westen van de Zon en komt voor de Zon op. De helderheid van de binnenplaneet is -0,3m, hij is voor 56% verlicht en zijn schijnbare diameter is 6,8”. De planeet komt om 05:42 uur op, 01:52 uur voor de Zon. Aan het begin van de burgerlijke schemering, rond 06:59 uur, staat Mercurius 11° boven de horizon, in het oostzuidoosten. Dit is dus een gunstige ochtendverschijning (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius met de seizoenen). Zie ook de horizonkaart voor deze ochtendverschijning. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is helderder na de grootste ochtendelongatie dan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kan het gebruik van een verrekijker van pas komen. Zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius voor meer elongaties. zondag 2 november 01:25:  Van 1:25 tot 2:40 uur zijn Io's schaduw en Callisto gelijktijdig zichtbaar op Jupiters schijf. Jupiter staat op een hoogte van 17° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 48° onder de horizon en het is goed donker. Van 2:40 tot 2:51 uur zijn Io, Io's schaduw en Callisto zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat inmiddels in het oosten op een hoogte van 24° boven de horizon. De Zon staat intussen 43° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 01:25:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 1:25 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:57 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (02:40 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 03:43 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 01:45:  Jupiters satelliet Io staat op slechts 0,99” ten zuiden van Europa. De twee satellieten bedekken elkaar net niet. De afstand tussen de randen van de twee maantjes bedraagt 0,12”. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede, stabiele verrekijker op statief vereist. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. maandag 3 november 01:29:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 367879 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’28,9”), door de kleinere afstand. De Maan is wassend, voor 82% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 21:49 uur in het sterrenbeeld Vissen, op een hoogte van 39° boven de zuidelijke horizon. Met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. dinsdag 4 november 00:17:  Tussen 0:17 en 7:05 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 33°. De Zon staat 36° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 07:00:  Mercurius staat 4,2° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 17:11, bij ons 7° onder de horizon en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 7 uur, of op 5 november rond 7 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het oostzuidoosten, op een hoogte van ongeveer 8°, 4,3° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 8°, 4,3° van elkaar verwijderd. De helderheid van Mercurius is nu -0,5m. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de planeten, zie de pagina Vannacht aan de hemel. woensdag 5 november 01:40:  Vannacht is een bedekking van de maan Ganymedes door de planeet Jupiter volledig waar te nemen. De bedekking begint om 1:40 uur, op het moment dat Ganymedes achter Jupiter verdwijnt, en duurt tot 5:20 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 18:07:  De Maan bedekt Torcularis Septentrionali (ο Piscium), een ster met een helderheid van +4,3m in het sterrenbeeld Vissen. Om 18:07 uur verdwijnt de ster achter de zeer dunne onverlichte rand van de Maan en om 19:04 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 14° boven de horizon, bij het einde 22°. De Maan is voor 98% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. donderdag 6 november 08:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Tauriden vindt vandaag plaats. De twee radianten van de zwerm staan tussen 1:00 en 1:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 52° en 60° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 9 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 07:00 uur gaat het schemeren en om 07:43 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 100% verlicht en is een flinke stoorzender; alleen de helderste meteoren zijn hierdoor dit jaar zichtbaar. De Maan gaat om 06:52 uur onder. Doordat de omstandigheden in onze streken niet ideaal zijn, zijn er dan naar schatting maar circa 3 meteoren per uur te zien van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 4 “vallende sterren” per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 29 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina's Tauriden noord 2014 en Tauriden zuid 2014 voor meer details voor deze zwerm. 23:23:  Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. vrijdag 7 november 02:52:  Vannacht is een overgang van Europa's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. De schaduwovergang begint om 2:52 uur, wanneer Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 5:45 uur, wanneer Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (om 05:25 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. zaterdag 8 november 19:49:  De Maan staat 38' ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering vindt om 19:49 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 11° boven de oostnoordoostelijke horizon. De Maan is voor 96% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel. zondag 9 november 03:18:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 3:18 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 6:51 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 04:34 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 05:36 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 03:58:  De Galileïsche maan Io staat op slechts 0,78” ten zuiden van Europa. Io bedekt Europa voor 13%. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede verrekijker op statief voldoende, maar om details van de bedekking te zien is een flinke telescoop nodig. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. maandag 10 november 00:27:  Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io in zijn geheel te zien. Om 0:27 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 4:02 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter verschijnt. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. woensdag 12 november 00:32:  Vannacht is een verduistering in de schaduw van Jupiter en een bedekking van Ganymedes voor een groot deel waar te nemen. Om 0:32 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 5:40 uur, wanneer Ganymedes achter Jupiter verdwijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt (om 04:10 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 04:53:  De Maan bedekt 68 Geminorum, een ster met een helderheid van +5,3m in het sterrenbeeld Tweelingen. Om 04:53 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 06:14 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 54°, respectievelijk 50° boven de horizon. De Maan is voor 73% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. donderdag 13 november 00:59:  Venus staat 1.5° ten zuiden van Saturnus (+0.7m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 00:59, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. Venus heeft op dit moment een helderheid van -3,5m. 23:43:  Tussen 23:43 en 7:21 uur (14/11) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 37° boven de horizon. De Zon staat 40° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende. vrijdag 14 november 00:35:  Jupiters satelliet Io staat op 1,3” ten noorden van Europa. Er vindt net geen bedekking plaats tussen de twee manen. Tussen de randen van de twee satellieten bevindt zich slechts 0,39”. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede, stabiele verrekijker op statief vereist. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 07:30:  De Maan staat 5,9° ten zuiden van Jupiter (-1,7m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 16:23, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 7:30 uur, of op 15 november rond 1 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 49°, 7,0° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien in het oosten, op zo'n 11° boven de horizon, zo'n 7,6° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 51% verlicht. 16:16:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. zaterdag 15 november 02:56:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404336 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’33,2”), door de grotere afstand. De Maan is op dit moment krimpend, voor 42% verlicht en is met name in de late nacht en vroeg in de ochtend goed te zien, in het (zuid)oosten, respectievelijk zuiden. Het kaartje toont de Maan om 07:03 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op 45° boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker op een statief zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. 18:48:  De planetoïde 6 Hebe is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Eridanus, heeft nu een helderheid van +8,1m. Er is een telescoop nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Hebe rond 00:55 uur in het zuiden, op circa 29° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,1m. Kijk voor meer details over de oppositie van Hebe op deze pagina. zondag 16 november 00:26:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Europa volledig te zien. Om 0:26 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Europa in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 5:48 uur, op het moment dat Europa weer van achter Jupiter verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 06:09:  Jupiters satelliet Io staat op slechts 0,57” ten zuiden van Europa. Io bedekt Europa voor 40%. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede, stabiele verrekijker op statief genoeg, maar om details van de bedekking te zien is een flinke telescoop nodig. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 08:00:  Het maximum van de meteorenzwerm ι-Aurigiden vindt vandaag plaats. Rond 02:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 71°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 8 meteoren per uur te verwachten. Rond 07:30 uur gaat het schemeren en om 08:01 uur komt de Zon op. De Maan komt om 01:08 uur op, is voor ongeveer 35% verlicht en kan eventueel storen. Het beste moment om ι-Aurigiden waar te nemen is rond 01:00 uur (zie het kaartje). De radiant van de zwerm staat dan ongeveer 68° boven de horizon, in het zuidzuidoosten. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 7 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 20 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 9 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de detailpagina ι-Aurigiden 2014 voor meer informatie over deze meteoren. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. maandag 17 november 02:21:  Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig te zien. Om 2:21 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 5:56 uur, wanneer Io weer van achter Jupiter verschijnt. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 19:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Leoniden vindt vandaag plaats. Rond 07:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 60°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 13 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn snel en de zwerm is bekend vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Rond 07:30 uur gaat het schemeren en om 08:05 uur komt de Zon op. De Maan komt om 03:16 uur op, is voor ongeveer 20% verlicht en stoort niet erg. Het beste moment om Leoniden waar te nemen is rond 05:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 56° boven de horizon, in het zuidoosten. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 8 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 22 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina Leoniden 2014 voor meer informatie over deze meteoren. 23:39:  Van 23:39 tot 0:13 uur zijn Io's schaduw en Europa gelijktijdig te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat op een hoogte van 7° boven de oostnoordoostelijke horizon. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 57° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 23:39:  In de nacht van 17 op 18 november is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 23:39 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 3:12 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (00:55 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (01:57 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. dinsdag 18 november 09:50:  Saturnus is in conjunctie met de Zon en beweegt vanaf de Aarde gezien er achterlangs. De planeet is hierdoor op dit moment onzichtbaar. In deze positie staan Saturnus, de Zon en de Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf de Aarde gezien niet exact achter de Zon langs, maar 1,9° ten noorden ervan, en wordt niet bedekt door de Zon. In conjunctie staat een buitenplaneet op maximale afstand (10,9 AE, ofwel 1636 miljoen km) van de Aarde en heeft een minimale schijnbare diameter (15,2”). woensdag 19 november 04:06:  De Galileïsche maan Ganymedes staat slechts 0,85” ten zuiden van Callisto. Ganymedes wordt voor 36% bedekt door Callisto. Om een nauwe samenstand van manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker op statief genoeg, maar om details van de bedekking te zien is een flinke telescoop nodig. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 07:30:  De Maan staat 1,8° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 19:00 plaats, bij ons onder de horizon. Bekijk de samenstand rond 7:30 uur, of op 20 november rond 6:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 20°, 5,7° van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op een hoogte van ongeveer 9° in het oostzuidoosten, zo'n 7,1° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 9% verlicht. vrijdag 21 november 02:58:  Jupiters satelliet Io staat 1,2” ten noorden van Europa. Er vindt net geen bedekking plaats tussen de twee manen. Tussen de randen van de twee satellieten bevindt zich slechts 0,28”. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede verrekijker op statief nodig. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 07:45:  De Maan staat 1,2° ten noorden van Mercurius (-0,7m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering vindt om 19:33 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 7:45 uur. Het tweetal staat dan in het zuidoosten, circa 6° boven de horizon, 4,9° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 2% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. 08:43:  Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,1 dagen (27 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 1,7% verlicht en krimpend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,5’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:31 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 6,1° boven de horizon, in het oostzuidoosten. Op dit moment staat de Maan 11,6° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 06:38 op, 1,5 uur voor de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 14,9°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de dunne sikkel gemakkelijker te zien. Anders dan de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal traditionele kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. zaterdag 22 november 05:34:  De Maan staat 39' ten noorden van Saturnus (+0.7m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 05:34, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 13:32:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt voor het waarnemen van deepsky-objecten. De Maan beweegt 2,5° ten noorden langs de Zon, en er vindt bij ons geen eclips plaats. zondag 23 november 02:19:  De Maan staat 3.4° ten noorden van Venus (-3.4m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 02:19 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 17:04:  Vanavond kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de eerste maansikkel zien na de afgelopen Nieuwe Maan. Het is 1,1 dagen (28 uur) na Nieuwe Maan; de Maan is voor 1,7% verlicht en wassend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,6’ en hij is kort na zonsondergang met moeite zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:17 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op een hoogte van slechts 3,1° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat nu 9,8° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 1,2 uur na de Zon onder, om 17:49. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 15,1°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is nodig. Een eenvoudige verrekijker is waarschijnlijk nodig om de Maan te vinden. In verschillende kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan. maandag 24 november 21:13:  Venus staat 4.5° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 21:13, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. Venus heeft op dit moment een helderheid van -3,4m. 23:52:  In de nacht van 24 op 25 november zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. De overgang begint om 23:52 uur, wanneer Europa voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 2:47 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa's schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat (om 00:14 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. dinsdag 25 november 01:33:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 1:33 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 5:04 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 02:47 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 03:50 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 01:33:  Van 1:33 tot 2:47 uur zijn Io's schaduw en Europa gelijktijdig te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 31°. De Zon staat 53° onder de horizon en het is goed donker. Tussen 2:47 en 2:51 uur zijn Io en Io's schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 05:04:  Tussen 5:04 en 7:38 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 52° boven de horizon, in het zuiden en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 17° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 08:00:  Mercurius staat 1,6° ten zuiden van Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 01:32, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien op 25 november rond 8 uur, of op 26 november rond 8 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 3°, op een afstand van 2,0° van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 3° boven de zuidoostelijke horizon, zo'n 1,7° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,7m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten te zien zijn. 18:45:  De Maan staat 5,8° ten noorden van Mars (+1,2m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 09:15 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand op 25 november rond 18:45 uur, of op 26 november rond 17:15 uur. De twee objecten staan in het eerste geval boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 7°, op een onderlinge afstand van 10,3°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 17°, 7,0° van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 17% verlicht. woensdag 26 november 04:57:  Jupiters satelliet Europa staat op 3,7” ten noorden van Callisto. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 23:33:  Jupiters satelliet Io staat 2,3” ten noorden van Callisto. Er vindt net geen bedekking plaats tussen de twee manen. De afstand tussen de randen van de twee maantjes bedraagt 1,13”. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede verrekijker op statief nodig. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 23:38:  In de nacht van 26 op 27 november is een bedekking van Jupiters maan Callisto door de planeetschijf volledig waar te nemen. De bedekking begint om 23:38 uur, op het moment dat Callisto achter Jupiter verdwijnt, en duurt tot 4:29 uur, wanneer Callisto weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. donderdag 27 november 22:52:  Tussen 22:52 en 7:42 uur (28 november) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 42° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 45° onder de horizon en het is goed donker. 23:09:  De Galileïsche maan Europa staat op slechts 0,06” ten zuiden van Callisto. Europa bedekt Callisto voor 78%. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede verrekijker op statief voldoende, maar om details van de bedekking te zien is een flinke telescoop nodig. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. vrijdag 28 november 00:12:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 369827 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’18,7”), door de kleinere afstand. De Maan is wassend, voor 33% verlicht en is met name 's avonds (in het zuiden) en in de vroege nacht (in het westen) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 17:14 uur in het sterrenbeeld Waterman, op een hoogte van 24° boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 05:22:  De Galileïsche maan Io staat 1,1” ten noorden van Europa. Er vindt net geen bedekking plaats tussen de twee manen. De afstand tussen de randen van de twee maantjes bedraagt 0,20”. Om een nauwe samenstand van manen van Jupiter te bekijken is een goede verrekijker op statief nodig. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zaterdag 29 november Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1554, ook bekend als Struve's verloren nevel, waar te nemen. De nevel is te vinden in het sterrenbeeld Stier. De opkomst van dit object is om 16:43 uur, de ondergang om 08:21 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:34 uur, op 57° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de dagen rond 22 november. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1555, genaamd Hind's variabele nevel, te bekijken. NGC1555 is te vinden in het sterrenbeeld Stier. Het object komt om 16:44 uur op, gaat om 08:22 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 57° boven de horizon. Zie de pagina NGC1555 voor meer details. Foto: DSS. 11:06:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. zondag 30 november 02:07:  Vannacht zijn overgangen van Ganymedes en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel waar te nemen. De verschijnselen beginnen met het einde van de schaduwovergang, om 2:07 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat, en duurt tot 7:02 uur, op het moment dat Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes voor de Jupiterschijf verschijnt (om 03:23 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor december 2014 De astrokalender voor het jaar 2014 Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

De Maan bij Mars   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden