Astrokalender voor november 2013 - hemel.waarnemen.com

vrijdag 1 november

00:18: Massalia in oppositie

De planetoïde 20 Massalia is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Ram staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van +8,7m. Er is een telescoop nodig om het object te kunnen zien. Massalia bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 52°. Dit gebeurt rond 00:23 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,7m. Kijk voor meer details over de oppositie van Massalia op deze pagina. Zie de pagina Planetoïden in 2013 voor meer gegevens van planetoïden.

08:59: Venus

Venus bereikt zijn grootste oostelijke elongatie en is avondster. De hoekafstand van Venus tot de Zon bedraagt 47°04’. De planeet staat ten oosten van de Zon en gaat na de Zon onder. De helderheid van de binnenplaneet is -4,1m, hij is voor 49% verlicht en zijn schijnbare diameter is 25,2”. Wanneer 's avonds de burgerlijke schemering eindigt (om 17:46 uur) is Venus 6° boven de zuidzuidwestelijke horizon te vinden. Dit is dus een matige avondverschijning (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van de binnenplaneten met de seizoenen). Venus gaat 01:50 uur na de Zon onder (om 19:00 uur). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Venus is helderder voor de grootste avondelongatie dan erna. Voor een lijst met meer elongaties, zie de tabel Grootste elongaties van Venus.

21:19: Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt tussen de Aarde en de Zon door. De binnenplaneet bevindt zich op dit moment dicht bij de Zon aan de hemel en is hierdoor korte tijd onzichtbaar. De planeet beweegt 0,5° ten zuiden langs de Zon, en er vindt hierdoor geen overgang plaats. In deze positie staan de Zon, Mercurius en de Aarde op één lijn; voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius staat de Aarde in oppositie. Dit is een moment waarop een binnenplaneet zeer dicht (0,673 AE, ofwel 100,7 miljoen km) bij de Aarde staat en een grote (10,0”) schijnbare diameter heeft. Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de avondhemel, erna staat de planeet aan de ochtendhemel.

zaterdag 2 november

06:29:

De Maan bedekt Spica (α Virginis), een ster met een helderheid van +1,0m in het sterrenbeeld Maagd. Om 06:29 uur verdwijnt de ster achter de zeer dunne verlichte rand van de Maan en om 07:11 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 2°, respectievelijk 7° boven de horizon. De Maan is voor 2% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

07:00: Kaartje

De Maan bedekt Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). Het maximum van de bedekking vindt om 06:50 plaats, bij ons op een hoogte van 5° boven de horizon, in het oostzuidoosten en in de schemering. De duur van de bedekking is circa 42 minuten voor een waarnemer in Utrecht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 7 uur, of op 2 november rond 7 uur. Het tweetal staat in het eerste geval boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 6°, 13' van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien in het oostzuidoosten, op zo'n 6° boven de horizon, 13' van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 2% verlicht. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking.

08:08:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is 1,3 dagen (30 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 2,0% verlicht en afnemend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,6’ en is met moeite aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:01 uur in het sterrenbeeld Maagd, op een hoogte van slechts 6,1° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De Zon staat nu 11,7° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt 1,5 uur voor de Zon op, om 06:09. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 16,1°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan helpen om de Maan te zien. Anders dan de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels.

21:35: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Van 21:35 tot 7:04 uur (03/11) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 44° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 46° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

13:50:

Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 0,6° ten zuiden langs de Zon beweegt.

dinsdag 5 november

02:53: Bedekking van Io

Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io volledig waar te nemen. Om 2:53 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Io in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 6:22 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

17:38: Eerste maansikkel

Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 2,2 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 6,3% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,1’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:40 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op slechts 6,0° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat nu 12,9° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 1,6 uur na de Zon onder, om 18:39. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 29,0°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een verrekijker kan van pas komen om de Maan te zien. In verschillende traditionele kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg.

17:46:

De Maan bedekt SAO 160052, een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Slangendrager. Alleen het einde van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 17:46 komt de ster tevoorschijn van achter de dunne verlichte maanrand, op een hoogte van 5°. De Maan is voor 6% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

woensdag 6 november

00:07: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 0:07 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 3:33 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (01:18 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (02:21 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

02:00: Kaartje

De meteorenzwerm Tauriden bereikt zijn maximum. De radiant van de zwerm staat rond 01:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 52° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 7 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 07:00 uur gaat het schemeren en om 07:44 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 59 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de detailpagina Tauriden 2013 voor meer informatie over deze meteoren.

02:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Tauriden noord vindt vandaag plaats. Rond 01:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 60°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 7 meteoren per uur te verwachten. Rond 07:00 uur gaat het schemeren en om 07:44 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 59 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina Tauriden noord 2013 voor meer details voor deze zwerm.

01:31: Volledige overgang van Europa

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 1:31 uur, op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 6:38 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (03:56 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 04:10 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

10:22: Maan in het perigeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 365361 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 32’42,4”. De Maan is wassend, voor 14% verlicht en is aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Het kaartje toont de Maan om 17:38 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op een hoogte van 12° boven de zuidzuidwestelijke horizon. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

13:01: Saturnus is in conjunctie met de Zon en beweegt er vanaf de Aarde gezien achterlangs. De planeet is hierdoor op dit moment onzichtbaar. Saturnus, de Zon en de Aarde staan nu op één lijn. De planeet wordt niet bedekt door de zonneschijf, maar beweegt er vanaf de Aarde gezien langs, 2,1° ten noorden ervan. Dit is een moment waarop een buitenplaneet ver (10,9 AE, ofwel 1624 miljoen km) van de Aarde staat en een kleine schijnbare diameter heeft (15,3”).

17:45: Kaartje

De Maan staat 7,4° ten noorden van Venus (-4,1m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 00:46 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is te zien op 6 november rond 17:45 uur, of op 7 november rond 17:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidzuidwesten, circa 9° boven de horizon, op een afstand van 8,3° van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op een hoogte van ongeveer 12° in het zuidzuidwesten, zo'n 11,7° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 18% verlicht.

21:22: Bedekking van Io

In de nacht van 6 op 7 november zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io in zijn geheel te zien. Om 21:22 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 0:50 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter verschijnt. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

donderdag 7 november

06:03:

Jupiter is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Dit is het begin van de oppositielus van Jupiter en de planeet wordt steeds beter zichtbaar naarmate zijn oppositie nadert. Het hemellichaam is nu vooral in de late nacht en ochtend te zien en de opkomst van de planeet vindt elke dag iets vroeger plaats. Tijdens de oppositie zal Jupiter rond zonsondergang opkomen en rond zonsopkomst weer ondergaan, en daarmee vrijwel de gehele nacht zichtbaar zijn. Jupiter is met het blote oog als een opvallend heldere “ster” aan de hemel zichtbaar. Al met een verrekijker (op statief) zijn de vier grote Galileïsche manen te zien. Met behulp van een telescoop kunnen de bandenstructuur en de Grote Rode Vlek van de reuzenplaneet worden waargenomen. Ook zijn dan overgangen, verduisteringen en bedekkingen van de jupitermanen te zien. Jupiter staat in het sterrenbeeld Tweelingen. De planeet heeft een helderheid van -2,0m en zijn schijnbare diameter meet 42,1”. Gebruik deze hemelkaart om de planeet te vinden. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Jupiter. Zie de interactieve applet Planeetverschijnselen voor meer gegevens.

23:25: Overgang van Ganymedes

In de nacht van 7 op 8 november zijn overgangen van de schaduw van Ganymedes en Ganymedes zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. Om 23:25 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 4:05 uur, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 02:26 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

vrijdag 8 november

01:19: Mercurius staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,307AE, of zo'n 46,001 miljoen km. Vanaf Mercurius lijkt de Zon circa 3,2 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 10,4 maal meer licht en warmte dan de Aarde.

06:57:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

20:24:

De Maan bedekt 46 Capricorni, een ster van magnitude +5,1 in het sterrenbeeld Steenbok. Om 20:24 uur verdwijnt de ster achter de onverlichte rand van de Maan en om 21:29 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 27° boven de horizon, bij het einde 22°. De Maan is voor 57% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

dinsdag 12 november

20:56: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 20:56 en 3:06 uur (13 november) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 30° boven de horizon, in het oosten. De Zon staat 56° onder de horizon en het is goed donker.

woensdag 13 november

02:00: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 2:00 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 5:21 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (03:06 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (04:14 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

04:07:

Van 4:07 tot 4:14 uur zijn Io, Io's schaduw en Europa's schaduw gelijktijdig zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat op een hoogte van 59° boven de zuidzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 34° onder de horizon en het is goed donker. Tussen 4:14 en 5:21 uur zijn Io en Europa's schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van 60° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat nu 29° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een telescoop met redelijk grote opening nodig.

vrijdag 15 november

03:23:

Van 3:23 tot 5:34 uur zijn Ganymedes' schaduw en Callisto gelijktijdig te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat op een hoogte van 60° boven de zuidelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 32° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig.

zaterdag 16 november

14:29: Kleopatra in oppositie

De planetoïde 216 Kleopatra is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Stier staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van slechts +9,5m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Kleopatra bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 49°. Dit gebeurt rond 00:35 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Kleopatra. Zie de pagina Planetoïden in 2013 voor meer gegevens van planetoïden.

19:27:

De Maan bedekt σ Arietis, een ster van magnitude +5,5 in het sterrenbeeld Ram. De ster verdwijnt om 19:27 achter de zeer dunne onverlichte maanrand en komt om 20:28 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. In Utrecht staat de Maan dan 27°, respectievelijk 36° boven de horizon. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

22:17: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Van 22:17 tot 7:26 uur (17 november) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 55° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 46° onder de horizon en het is goed donker.

13:00: Kaartje

De meteorenzwerm Leoniden bereikt zijn maximum. De radiant van de zwerm staat rond 07:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 60° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 23 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn snel en de zwerm is bekend vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Rond 07:30 uur gaat het schemeren en om 08:03 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 100% verlicht en is een flinke stoorzender; alleen de helderste meteoren zijn hierdoor zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 5 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de pagina Leoniden 2013 voor meer details voor deze zwerm.

16:16:

Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn.

maandag 18 november

03:22:

Mercurius bereikt zijn grootste westelijke elongatie en is ochtendster. De hoekafstand van Mercurius tot de Zon bedraagt 19°29’. De planeet staat ten westen van de Zon en komt voor de Zon op. De helderheid van de binnenplaneet is -0,3m, hij is voor 61% verlicht en zijn schijnbare diameter is 6,7”. De planeet komt om 06:07 uur op, 01:58 uur voor de Zon. Wanneer 's ochtends de burgerlijke schemering begint (om 07:27 uur) is Mercurius 10° boven de zuidoostelijke horizon te vinden. Deze ochtendverschijning is dus gunstig (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius met de seizoenen). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart is een maat voor de helderheid. Na de grootste elongatie is Mercurius helderder dan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kan het gebruik van een verrekijker van pas komen. Voor een lijst met ochtend- en avondverschijningen, zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius.

19:41: Kaartje

De Maan staat 2,0° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt om 19:41, bij ons op een hoogte van 16° boven de horizon, in het oosten. De Maan is voor 99% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.

dinsdag 19 november

01:49: De Maan bedekt SAO 94112

De ster SAO 94112, een ster met een helderheid van +6,0m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 01:49 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 03:07 komt deze weer tevoorschijn van achter de zeer dunne onverlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 57°, respectievelijk 52° boven de horizon. De Maan is voor 98% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

04:56:

De Maan bedekt 97 Tauri (V480 Tauri), een ster met een helderheid van +5,1m in het sterrenbeeld Stier. Om 04:56 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 06:05 komt deze weer tevoorschijn van achter de zeer dunne onverlichte rand. De Maan staat bij de intrede 39° boven de horizon, bij de uittrede is dat 29°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 98% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

woensdag 20 november

03:53: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 3:53 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 7:09 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 04:54 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (06:08 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

06:43:

Tussen 6:43 en 7:09 uur zijn Io en Europa's schaduw gelijktijdig te zien op de schijf van Jupiter. Jupiter staat op een hoogte van 46° boven de horizon, in het westzuidwesten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 11° onder de horizon. Voor het waarnemen van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig.

donderdag 21 november

17:39: De komeet op 13 maart 2013

De komeet 2P/Encke staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 26 oktober en 22 november. Vanaf 23 november is het object in Nederland en België vrijwel onzichtbaar. Wij zien de grootste helderheid rond 20 november: magnitude +4,6. Dit maakt het lastig om het object met het blote oog waar te nemen, maar een simpele verrekijker (in de hand of op statief) kan hierbij uitkomst bieden. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. De komeet beweegt vóór de periheliumpassage onder andere door de sterrenbeelden Maagd en Weegschaal. Zie de pagina Komeet 2P/Encke in 2013 voor meer details en zoekkaartjes.

22:22: Volledige overgang van Io

In de nacht van 21 op 22 november is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 22:22 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 1:36 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (23:21 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 00:36 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

vrijdag 22 november

01:28:

De Maan bedekt λ Geminorum, een ster met een helderheid van +3,6m in het sterrenbeeld Tweelingen. De ster verdwijnt om 01:28 achter de verlichte maanrand en komt om 02:25 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 45° boven de horizon, bij de uittrede is dat 50°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 83% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

03:45: Kaartje

De Maan staat 5,5° ten zuiden van Jupiter (-2,1m), in het sterrenbeeld Tweelingen. De dichtste nadering gebeurt om 03:45, bij ons op een hoogte van 57° boven de horizon, in het zuiden en is dus goed te zien. De Maan is voor 82% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

10:49: Maan in het apogeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 405443 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’28,4”. De Maan is krimpend, voor 80% verlicht en is vooral laat in de nacht (in het (zuid)oosten) en 's ochtends vroeg (ongeveer in het zuiden) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 03:56 uur in het sterrenbeeld Tweelingen, op 54° boven de horizon, in het zuiden. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

zondag 24 november

02:31:

De Maan bedekt 60 Cancri, een ster met een helderheid van +5,4m in het sterrenbeeld Kreeft. De ster verdwijnt om 02:31 achter de verlichte maanrand en komt om 03:02 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 37° boven de horizon, bij de uittrede is dat 40°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 66% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

maandag 25 november

20:28:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

21:16: Volledige bedekking van Ganymedes

In de nacht van 25 op 26 november is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Ganymedes in zijn geheel waar te nemen. De verduistering begint om 21:16 uur, wanneer Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 4:11 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter verschijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw verschijnt (00:21 uur) en Ganymedes achter de planeet Jupiter verdwijnt (01:00 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

dinsdag 26 november

07:30: Kaartje

Mercurius staat 18,7' ten zuiden van Saturnus (+0,8m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering vindt om 02:27 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is te zien rond 7:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 7° boven de zuidoostelijke horizon, op een onderlinge afstand van 25'. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,5m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten te zien zijn.

19:57: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Van 19:57 tot 6:40 uur (27/11) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het zuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 57° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende.

woensdag 27 november

01:40: De Maan bedekt 69 Leonis

De ster 69 Leonis, een ster van magnitude +5,4 in het sterrenbeeld Leeuw, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 01:40 achter de verlichte maanrand en komt om 01:49 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 2° staan, aan het einde van de bedekking op 3°. De Maan is voor 38% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

07:45: Kaartje

De Maan staat 6,2° ten zuiden van Mars (+1,5m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 14:19, bij ons 3° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:45 uur, of op 28 november rond 3:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 39° boven de noordelijke horizon, op een afstand van 6,6° van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 12° boven de oostzuidoostelijke horizon, 9,9° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 32% verlicht.

donderdag 28 november

19:35: De komeet op 13 maart 2013

De komeet C/2012 S1 (ISON) staat in het perihelium. De komeet is zichtbaar aan onze ochtendhemel met een helderheid groter dan achtste magnitude tussen 31 oktober en 14 januari, en aan de avondhemel tussen 23 december en 14 januari. Tussen 24 november en 2 december is het object in Nederland en België vrijwel onzichtbaar. Wij zien de grootste helderheid rond 3 december: magnitude +2,7. Er is een verrekijker nodig met een apertuur van 40 mm (het liefst op statief) of meer om het object op dat moment waar te nemen. Het meest gunstige moment om de komeet te bekijken vanuit onze streken is rond 14 december. Het object heeft dan een helderheid van +4,8m en een magnitudeoverschot van -0,6m, lastig om het object met het blote oog waar te nemen, maar een eenvoudige verrekijker (in de hand of op statief) helpt hier al bij. Merk op dat een diffuse komeet lastiger waar te nemen is dan een ster met dezelfde helderheid. De komeet beweegt vóór de periheliumpassage onder andere door de sterrenbeelden Leeuw, Maagd en Weegschaal. Na het perihelium vinden we het object onder meer in de sterrenbeelden Slang, Hercules, Noorderkroon, Draak, Kleine Beer, Cepheus en Cassiopeia. Zie de pagina Komeet C/2012 S1 (ISON) in 2013 voor meer details en zoekkaartjes.

vrijdag 29 november

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1554, ook bekend als Struve's verloren nevel, waar te nemen. De nevel is te vinden in het sterrenbeeld Stier. Het object komt om 16:42 uur op, gaat om 08:20 uur onder en staat om 00:33 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 57° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 3 december. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS.

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel NGC1555, genaamd Hind's variabele nevel, te zien. De nevel staat in het sterrenbeeld Stier. De opkomst van dit object is om 16:43 uur, de ondergang om 08:21 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:34 uur, op 57° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Foto: DSS.

00:15: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 0:15 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 3:22 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (01:07 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (02:30 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

07:45: Kaartje

De Maan bedekt Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). Het maximum van de bedekking vindt om 18:47 plaats, bij ons onder de horizon. De duur van de bedekking is circa 44 minuten gezien vanuit Utrecht. Bekijk de samenstand rond 7:45 uur, of op 30 november rond 5:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidzuidoosten, op een hoogte van ongeveer 24°, 5,6° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 8°, zo'n 7,2° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 14% verlicht. Zie de detailpagina voor meer gegevens over deze bedekking. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

zaterdag 30 november

22:37: Volledige overgang van Europa

In de nacht van 30 november op 1 december zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 22:37 uur, op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 3:01 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 00:19 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 01:18 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.