Astrokalender voor december 2013 - hemel.waarnemen.com

00:21: Davida in oppositie

De planetoïde 511 Davida is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Stier staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van slechts +9,8m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Davida rond 00:38 uur in het zuiden, op circa 44° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m. Kijk voor meer details over de oppositie van Davida op deze pagina.

08:00: Kaartje

De Maan staat 2,1° ten zuidwesten van Saturnus (+0,8m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering vindt om 09:28 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 19°, maar bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8 uur. Het tweetal staat dan in het zuidoosten, circa 12° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 2,2°. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 4% verlicht.

09:13:

Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,7 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 3,9% verlicht en afnemend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,3’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:46 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op 10° boven de zuidoostelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 13,7° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt 2,2 uur voor de Zon op, om 06:14. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 22,8°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de Maan te vinden. Anders dan de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan.

maandag 2 december

07:45: Kaartje

De Maan bedekt Mercurius (-0,6m), in het sterrenbeeld Weegschaal. Het maximum van de bedekking vindt om 23:25 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. De bedekking duurt ongeveer 41 minuten voor een waarnemer in Utrecht. De samenstand is met veel moeite te zien op 2 december rond 7:45 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 3° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 5,1°. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Maan is voor 1% verlicht. Zie deze pagina voor meer informatie over deze bedekking.

dinsdag 3 december

01:15: Volledige bedekking van Ganymedes

Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Ganymedes volledig waar te nemen. Om 1:15 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 7:39 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter verschijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt (om 04:21 uur) en Ganymedes achter de planeet Jupiter verdwijnt (04:27 uur). Voor het waarnemen van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

01:22:

Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. De Maan beweegt 2,4° ten noorden langs de Zon, en er vindt bij ons geen eclips plaats. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

woensdag 4 december

11:09: Maan in het perigeum

De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 360067 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’11,2”. De Maan is wassend, voor 4% verlicht en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 17:10 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op slechts 8,0° boven de zuidwestelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

17:13:

Vanavond kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de eerste maansikkel zien na de afgelopen Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,7 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 4,2% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,4’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:10 uur in het sterrenbeeld Boogschutter, op slechts 8,0° boven de horizon, in het zuidwesten. De Zon staat nu 15,1° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat om 18:28 onder, 2,0 uur na de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 23,6°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de Maan gemakkelijker te vinden. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan.

donderdag 5 december

18:15: Kaartje

Zie de Maan schijnt door de bomen,
hij is bij de planeet Venus gekomen

Als je rond 18:15 uur in het zuidwesten kijkt
en hun onderlinge afstand vergelijkt,

zie je dat het om 23:14 nog iets dichter kan;
helaas staan de twee onder de horizon dan.

De Maan staat 7,0° ten noorden van Venus (-4,4m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering vindt om 23:14 plaats, bij ons onder de horizon. Bekijk de samenstand rond 18:15 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 8°, op een afstand van 7,4° van elkaar. De Maan is voor 11% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

vrijdag 6 december

02:08: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 2:08 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 5:08 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (02:52 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 04:23 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

zaterdag 7 december

20:37: Volledige overgang van Io

Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 20:37 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 23:34 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (21:19 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (22:52 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

zondag 8 december

01:14: Volledige overgang van Europa

Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 1:14 uur, wanneer Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 5:20 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (02:38 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 03:54 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

16:12:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop.

20:23: Bedekking van Callisto

In de nacht van 9 op 10 december is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Callisto voor een groot deel te zien. De verschijnselen beginnen om 20:23 uur met het einde van de verduistering, wanneer Callisto uit Jupiters schaduw verschijnt, en eindigt om 2:47 uur, op het moment dat Callisto weer van achter Jupiter verschijnt. In de tussentijd is te zien hoe Callisto achter de schijf van Jupiter verdwijnt (23:19 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

dinsdag 10 december

18:56: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Van 18:56 tot 7:58 uur (11/12) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 57° boven de zuidzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 59° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

20:08: Mercurius staat 4.6° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 20:08, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,6m.

23:21: De Maan bedekt ε Piscium

De ster ε Piscium, een ster met een helderheid van +4,3m in het sterrenbeeld Vissen, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 23:21 uur. Om 00:24 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 32° boven de horizon, bij de uittrede is dat 24°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 74% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

vrijdag 13 december

04:02: Volledige overgang van Io

Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 4:02 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:52 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 04:37 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (06:17 uur).

19:16: Volledige overgang van Ganymedes

In de nacht van 13 op 14 december is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 19:16 uur, wanneer Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 0:43 uur, wanneer Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt (om 21:33 uur) en Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (22:23 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

zaterdag 14 december

04:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm Geminiden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 02:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 70° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 88 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn gemiddeld snel, vaak helder en hebben korte sporen. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:41 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 90% verlicht, maar gaat om 05:30 uur onder. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is, volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Geminiden 2013 voor meer details voor deze zwerm.

03:39:

De Maan bedekt σ Arietis, een ster van magnitude +5,5 in het sterrenbeeld Ram. Om 03:39 wordt de ster bedekt door de dunne onverlichte maanrand en om 04:38 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 15°, respectievelijk 6° boven de horizon. De Maan is voor 90% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

22:31: Volledige overgang van Io

In de nacht van 14 op 15 december is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 22:31 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 1:18 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (23:03 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 00:45 uur).

zondag 15 december

03:50: Volledige overgang van Europa

Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 3:50 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 7:37 uur, wanneer Europa de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (04:55 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 06:31 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

maandag 16 december

Dit is een goed moment in het jaar om de nevel M42, genaamd de Grote Orionnevel, op te zoeken. M42 staat in het sterrenbeeld Orion, heeft een helderheid van 4,0m en een schijnbare afmeting van 66,0’. Het object komt om 19:05 uur op, gaat om 06:11 uur onder en staat om 00:40 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 32° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het zien van een relatief helder, maar vaag object als deze nevel is een verrekijker (op statief) voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Zie de pagina M42 voor meer details. Zie voor andere mooie en opvallende deepsky-objecten de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

De maand december is zeer geschikt om de nevel NGC1990 waar te nemen. De nevel is te vinden in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 50,0’. Het object komt om 18:44 uur op, gaat om 06:33 uur onder en staat om 00:40 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 37° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze nevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Foto: DSS.

05:21: Kaartje

De Maan staat 2,0° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt om 05:21, in onze streken op 16° hoogte boven de westelijke horizon. De Maan is voor 99% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel.

17:25: De Maan bedekt 104 Tauri

De ster 104 Tauri, een ster van magnitude +4,9 in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 17:25 uur verdwijnt de ster achter de zeer dunne onverlichte rand van de Maan en om 18:08 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 9° staan, aan het einde van de bedekking op 15°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

dinsdag 17 december

12:00: Kaartje

Het maximum van de meteorenzwerm σ-Hydrusiden vindt vandaag plaats. Rond 03:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 40°) aan de hemel. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 3 meteoren per uur te verwachten. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:43 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 100% verlicht en is een flinke stoorzender; alleen de helderste meteoren zijn hierdoor zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 18 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina σ-Hydrusiden 2013 voor meer details voor deze zwerm.

07:26:

De Maan bedekt 119 Tauri (CE Tauri), een ster van magnitude +4,3 in het sterrenbeeld Stier. De ster wordt bedekt door de zeer dunne onverlichte rand van de Maan om 07:26 uur. Om 07:52 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 6° staan, aan het einde van de bedekking op 3°. De Maan is voor 100% verlicht, wat het moeilijk maakt om de bedekking waar te nemen. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.

10:28:

Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen, zodat er nauwelijks contrast is. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel.

18:24: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 18:24 en 8:03 uur (18 december) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Callisto, Io, Ganymedes en Europa. Jupiter staat op een hoogte van 58° boven de horizon, in het zuidzuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 60° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg.

woensdag 18 december

December is een goede maand om de nevel NGC2024 waar te nemen. NGC2024 is te vinden in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 30,0’. De opkomst van dit object is om 18:45 uur, de ondergang om 06:28 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:38 uur, op 36° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 1 januari. Foto: DSS.

vrijdag 20 december

00:48: Maan in het apogeum

De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406269 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’24,8”), door de grotere afstand. De Maan is afnemend, voor 96% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 01:52 uur in het sterrenbeeld Tweelingen, op 55° boven de zuidelijke horizon. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

23:15: Volledige overgang van Ganymedes

In de nacht van 20 op 21 december zijn overgangen van Ganymedes en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 23:15 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:01 uur, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Ganymedes voor de Jupiterschijf verschijnt (om 00:51 uur) en Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 02:23 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

zaterdag 21 december

06:06:

De Maan bedekt 50 Cancri, een ster met een helderheid van +5,9m in het sterrenbeeld Kreeft. De ster verdwijnt om 06:06 achter de verlichte maanrand en komt om 07:01 uur weer tevoorschijn aan de dunne onverlichte kant van de Maan. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 39° staan, aan het einde van de bedekking op 31°. De Maan is voor 87% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

18:11: Vandaag is het begin van de winter op het noordelijk halfrond: wintersolstitium. De Zon bereikt haar meest zuidelijke declinatie en staat boven de Steenbokskeerkring. Vandaag komt de Zon niet het laatst op, noch gaat ze op het vroegste tijdstip onder — dat gebeurt rond 30 respectievelijk 13 december, zie Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op? Vandaag is wel de kortste dag van het jaar en dus ook de langste nacht. Dit is hierdoor een ideale periode om de sterrenhemel te bekijken, en met name zwakke deepsky-objecten. Niet alleen duren onze nachten nu lang, ook staat de Zon 's nachts dieper onder de horizon dan in de zomer, zodat het donkerder is. Na vandaag gaan de dagen weer lengen en worden de nachten weer korter. De herfst duurde 89,85 dagen, de winter zal 88,99 dagen lang zijn. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde dichter bij de Zon staat (op dit moment is dat in de winter), beweegt zij sneller en duurt dat seizoen korter. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit wordt de astronomische winter genoemd, de weerkundige winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen precies omgekeerd; daar begint vandaag de zomer. Doordat de Aarde duidelijk dichter bij de Zon staat in de zomer op het zuidelijk halfrond, en verder van de Zon in hun winter, zijn op het zuidelijk halfrond de winters meetbaar kouder en de zomers warmer dan op het noordelijk halfrond.

22:53: Venus is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit tussen de grootste oostelijke elongatie en benedenconjunctie. Zie de interactieve applet Planeetverschijnselen voor meer gegevens.

zondag 22 december

00:24: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 0:24 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 3:02 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 00:47 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 02:39 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

01:03: Mercurius is in het aphelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,467AE, ofwel 69,817 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 2,1 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 4,4 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

02:28:

De Maan bedekt ω Leonis, een ster met een helderheid van +5,5m in het sterrenbeeld Leeuw. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 02:28 uur. Om 03:42 uur wordt deze weer zichtbaar aan de onverlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 43° staan, aan het einde van de bedekking op 47°. De Maan is voor 81% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.

22:00: Kaartje

De meteorenzwerm Ursiden bereikt zijn maximum. Rond 09:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 64°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 12 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn niet erg opvallend. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:46 uur komt de Zon op. Het beste moment om Ursiden waar te nemen is hierdoor rond 07:30 (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 62° boven de horizon, in het noordnoordoosten. De Maan is voor ongeveer 80% verlicht en kan flink storen; de zwakkere meteoren zullen hierdoor niet zichtbaar zijn. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina Ursiden 2013 voor meer informatie over deze meteoren.

18:01: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Van 18:01 tot 21:43 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 18° boven de horizon, in het oostnoordoosten. De Zon staat 29° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende.

maandag 23 december

18:53: Volledige overgang van Io

Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 18:53 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 21:28 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (19:13 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (21:08 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

dinsdag 24 december

08:18: Herculina in oppositie

De planetoïde 532 Herculina is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Orion staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van slechts +9,4m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Herculina rond 00:40 uur in het zuiden, op circa 54° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,4m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Herculina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2013.

14:48:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

19:45: Volledige overgang van Europa

Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 19:45 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 23:01 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 20:19 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 22:26 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

donderdag 26 december

02:30: Kaartje

De Maan staat 4,9° ten zuidwesten van Mars (+1,1m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering vindt om 23:30 plaats, bij ons onder de horizon. Bekijk de samenstand op 26 december rond 2:30 uur. De twee objecten staan dan in het oostzuidoosten, circa 11° boven de horizon, 5,2° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 45% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.

vrijdag 27 december

03:30: Kaartje

De Maan staat op slechts 26' ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering van deze nauwe samenstand gebeurt om 02:44, bij ons op 0° hoogte boven de oostzuidoostelijke horizon. De samenstand is te zien rond 3:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 7° boven de oostzuidoostelijke horizon, 35' van elkaar vandaan. De Maan is voor 35% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel.

zaterdag 28 december

03:14: Volledige overgang van Ganymedes

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 3:14 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 7:18 uur, wanneer Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt (04:08 uur) en Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (06:23 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

zondag 29 december

02:18: Volledige overgang van Io

Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 2:18 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 4:46 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 02:30 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 04:34 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

06:30: Kaartje

De Maan staat 1,4° ten zuidwesten van Saturnus (+0,8m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 01:00, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand rond 6:30 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 11°, 3,6° van elkaar vandaan. De Maan is voor 15% verlicht.

07:27: Mercurius is in bovenconjunctie en beweegt achter de Zon langs. De binnenplaneet is nu onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. In deze positie staan Mercurius, de Zon en de Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf de Aarde gezien niet exact achter de Zon langs, maar 1,7° ten zuiden ervan, en wordt niet bedekt door de Zon. In bovenconjunctie staat een binnenplaneet op maximale afstand (1,441 AE, ofwel 215,6 miljoen km) van de Aarde en heeft een minimale schijnbare diameter (4,7”). Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de ochtendhemel, erna staat de planeet aan de avondhemel.

maandag 30 december

20:47: Volledige overgang van Io

Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 20:47 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 23:11 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (20:56 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (23:02 uur).

20:53: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 20:53 en 8:07 uur (1 januari) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 56° boven de horizon, in het zuidwesten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 54° onder de horizon en het is goed donker.