Planetenparade   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor september 2021 Tijdstippen zijn in Midden-Europese zomertijd (MEZT) woensdag 1 september Vandaag begint de weerkundige herfst. De meteorologische herfst omvat per definitie de maanden september, oktober en november. De astronomische herfst begint op 22 september. De september-editie van ZENIT is uit. Lees in dit magazine alles over sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met iedere maand actuele sterrenhemelinformatie en ontwikkelingen uit de wetenschap beschreven door bekende onderzoekers. De redactie zit bovenop het nieuws en de actualiteiten en plaatst deze in een breder verband. Speciaal voor bezoekers van hemel.waarnemen.com is er nu een mooie aanbieding: Neem nu een proefabonnement en ontvang Zenit een half jaar (6 nummers) voor slechts €29,95. Het proefabonnement loopt automatisch af. Klik voor meer informatie. 01:31:  De ster 132 Tauri, een ster met een helderheid van +5,0m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. Om 01:31 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 02:25 komt deze weer tevoorschijn van achter de onverlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 8°, respectievelijk 16° boven de horizon. De Maan is voor 34% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 03:18:  Jupiters satelliet Io staat 4,0” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 17° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat 26° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 07:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Aurigiden vindt vandaag plaats. Zelfs wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld slechts zo'n 4 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 9:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 77° boven de horizon. Het beste moment om Aurigiden waar te nemen is op 1 september rond 5:00 uur (zie het kaartje). De radiant van de zwerm staat dan ongeveer 49° boven de oostelijke horizon. Er is dan bij ons ieder uur niet meer dan één meteoor zichtbaar van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er bij donkere, heldere hemel in totaal circa 9–15 meteoren per uur zichtbaar. De Maan komt om 0:15 uur op, is voor ongeveer 35% verlicht en kan eventueel storen. Rond 6:15 uur gaat het schemeren en om 6:51 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief laag en de lengte van het maximum is met 2,8 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de pagina Aurigiden 2021 voor meer details voor deze zwerm. donderdag 2 september 00:30:  De Galileïsche maan Ganymedes staat op 11,0” ten noorden van Callisto. Jupiter staat in het zuiden op een hoogte van 24° boven de horizon. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 02:07:  De Maan bedekt Mebsuta (ε Geminorum), een ster van magnitude +3,1 in het sterrenbeeld Tweelingen. Om 02:07 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 03:01 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 7°, respectievelijk 14° boven de horizon. De Maan is voor 25% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. vrijdag 3 september 00:57:  Jupiters satelliet Io staat 4,5” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van 24°. De Zon staat 30° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 04:40:  De ster κ Geminorum, een ster van magnitude +3,6 in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 04:40 achter de verlichte maanrand en komt om 05:36 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 20° boven de horizon, bij het einde 28°. De Maan is voor 16% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 05:30:  De Maan staat 3,5° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering gebeurt om 05:30, bij ons op 28° hoogte boven de horizon, in het oosten. De Maan is voor 16% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. zondag 5 september 01:45:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 1:45 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en eindigt om 4:27 uur, op het moment dat Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (02:09 uur) en Io de schijf van Jupiter weer verlaat (04:02 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 21:00:  Venus staat 1,6° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 22:43, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 21 uur, of op 6 september rond 20:30 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 2° boven de westzuidwestelijke horizon, op een onderlinge afstand van 1,6°. In het andere geval is de samenstand te zien in het westzuidwesten, op zo'n 5° boven de horizon, 1,9° van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De helderheid van Venus is nu -3,6m. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de planeten, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 22:57:  In de nacht van 5 op 6 september zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig te zien. Om 22:57 uur zien we het begin van de bedekking op het moment dat Io achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 1:39 uur, op het moment dat Io weer uit Jupiters schaduw verschijnt. Voor het bekijken van een bedekking is een (kleine) telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. maandag 6 september 00:11:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De overgang begint om 0:11 uur, wanneer Europa de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 3:51 uur, op het moment dat Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (01:02 uur) en Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 03:00 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 01:54:  Jupiters satelliet Io staat 5,4” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat in het zuidzuidwesten op een hoogte van 21° boven de horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 02:26:  Mercurius is in het aphelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,467AE, ofwel 69,817 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 2,2 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 4,7 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde. 02:59:  Tussen 2:59 en 3:00 uur zijn Europa, Europa's schaduw en Ganymedes gelijktijdig te zien op de schijf van Jupiter. Jupiter staat op een hoogte van 16° boven de zuidwestelijke horizon. De Zon staat 29° onder de horizon en het is donker. Van 3:00 tot 3:51 uur zijn Europa's schaduw en Ganymedes zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat inmiddels op een hoogte van 13° boven de zuidwestelijke horizon, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 27° onder de horizon en het is donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 06:00:  De Maan staat 3,7° ten noorden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 00:22, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 6 uur. Het tweetal staat dan boven de oostnoordoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 2°, op een afstand van 5,3° van elkaar. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Maan is voor 1% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 07:27:  Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is 0,9 dagen (21 uur) voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 1,0% verlicht en afnemend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van slechts 0,3’ en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 06:25 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op een hoogte van slechts 4,9° boven de oostnoordoostelijke horizon. De Zon staat nu 11,4° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt om 05:43 op, 1,3 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 11,4°. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is nodig. Een eenvoudige verrekijker is waarschijnlijk nodig om de dunne sikkel te zien. In tegenstelling tot de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. 22:29:  Van 22:29 tot 4:45 uur (07/09) nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 22°. De Zon staat 32° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 23:18:  De Galileïsche maan Europa staat op 1,9” ten noorden van Ganymedes. De twee satellieten bedekken elkaar net niet. De afstand tussen de randen van de twee maantjes bedraagt 0,52”. Jupiter staat op een hoogte van 22° boven de zuidzuidoostelijke horizon. De Zon staat 25° onder de horizon en het is goed donker. Om een nauwe samenstand van manen van Jupiter te bekijken is een goede verrekijker op statief nodig. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. dinsdag 7 september 02:52:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 4,3° ten noorden langs de Zon beweegt. 21:48:  De Maan staat 2.9° ten noordoosten van Mars (+2.0m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 21:48, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. 23:54:  Jupiters satelliet Ganymedes staat op 9,1” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 23° boven de horizon, in het zuiden. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. woensdag 8 september 20:31:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 1,7 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is voor 4,0% verlicht en wassend. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,3’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 20:25 uur in het sterrenbeeld Maagd, op slechts 5,7° boven de westelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 9,6° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat om 21:08 onder, 1,0 uur na de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 23,0°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een verrekijker kan van pas komen om de Maan te zien. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan. donderdag 9 september 00:28:  Jupiters satelliet Io staat 9,5” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 23° boven de zuidelijke horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 02:15:  De Maan staat 5.2° ten noorden van Mercurius (+0.3m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 02:15, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 20:30:  De Maan staat 4,4° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 22:47, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 20:30 uur. De twee objecten staan dan in het westzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 5°, 4,6° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 10% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 20:43:  Tot 21:17 zijn van de grote Jupitermanen alleen Io en Europa zichtbaar. 21:00:  De Maan staat 3,2° ten noorden van Venus (-3,6m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 05:54, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 9 september rond 21 uur, of op 10 september rond 20:30 uur. Het tweetal staat in het eerste geval boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 2°, 6,4° van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 7°, zo'n 7,6° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 14% verlicht. vrijdag 10 september 02:49:  Jupiters satelliet Io staat op 8,6” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 15° boven de horizon, in het zuidwesten. De Zon staat 31° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 03:33:  Jupiters satelliet Io staat op 4,4” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat in het zuidwesten op een hoogte van 11° boven de horizon, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 28° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 21:52:  De Galileïsche maan Ganymedes staat op 3,8” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 17° boven de zuidoostelijke horizon. De Zon staat 16° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. zaterdag 11 september 03:50:  De planetoïde 2 Pallas is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Vissen staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van +8,6m. Er is een telescoop nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Pallas rond 01:29 uur in het zuiden, op circa 38° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,5m. Kijk voor meer details over de oppositie van Pallas op deze pagina. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2021. 12:03:  De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 368461 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’25,9”), door de kleinere afstand. De Maan is op dit moment wassend, voor 28% verlicht en hij is vooral 's avonds in het zuiden en aan het begin van de nacht in het westen zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 20:38 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 9,2° boven de horizon, in het zuidwesten. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 20:38:  Van 20:38 tot 3:30 uur (12/09) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van 23°. De Zon staat 30° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. zondag 12 september 21:00:  De Maan staat 3,5° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 04:04, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bekijk de samenstand op 12 september rond 21 uur. De twee objecten staan dan zo'n 7° boven de zuidzuidwestelijke horizon, 5,4° van elkaar verwijderd. De Maan is voor 38% verlicht. maandag 13 september September is een goede maand om de planetaire nevel NGC7662, bekend als de Blue Snowball, op te zoeken. De planetaire nevel staat in het sterrenbeeld Andromeda, heeft een helderheid van 9,0m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 2,2’. Het object is circumpolair en staat om 01:41 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 80° boven de horizon, dus vrijwel in het zenit. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 7 september. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Bij het waarnemen van een zwakker en nevelig object als deze planetaire nevel is een redelijke telescoop nodig om detail te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC7662 voor meer gegevens. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. 00:41:  Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io in zijn geheel te zien. Om 0:41 uur zien we het begin van de bedekking op het moment dat Io achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 3:34 uur, op het moment dat Io weer tevoorschijn komt vanuit Jupiters schaduw. Voor het bekijken van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 04:17:  De Galileïsche maan Io staat 5,0” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 3°, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 25° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 21:56:  In de nacht van 13 op 14 september is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 21:56 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 0:51 uur, wanneer Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt (om 22:33 uur) en Io de schijf van Jupiter weer verlaat (00:14 uur). 22:39:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. dinsdag 14 september 02:34:  Jupiters satelliet Europa staat 2,0” ten noorden van Ganymedes. De twee satellieten bedekken elkaar net niet. Tussen de randen van de twee satellieten bevindt zich slechts 0,61”. Jupiter staat in het zuidwesten op een hoogte van 15° boven de horizon. De Zon staat 33° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van een nauwe samenstand tussen de Jupitermanen is een goede, stabiele verrekijker op statief vereist. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 06:25:  Mercurius is in grootste oostelijke elongatie en te vinden aan de avondhemel. Mercurius staat op een afstand van 26°46’ ten oosten van de Zon, beweegt achter de Zon aan en gaat 's avonds na de Zon onder. De planeet heeft nu magnitude +0,4, is voor 56% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 7,0”. Wanneer 's avonds de burgerlijke schemering eindigt (om 20:30 uur) is Mercurius 2° onder de westzuidwestelijke horizon te vinden. Deze avondverschijning is dus zeer ongunstig (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van de binnenplaneten met de seizoenen). Mercurius gaat 00:25 uur na de Zon onder (om 20:21 uur). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is helderder voor de grootste avondelongatie dan erna. Bij het waarnemen van Mercurius kan een verrekijker van pas komen. Voor een lijst met ochtend- en avondverschijningen, zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius. 11:21:  Neptunus is in oppositie met de Zon. Voor een waarnemer op Aarde staat de planeet tegenover de Zon aan de hemel. Als gevolg daarvan komt Neptunus op rond zonsondergang en gaat rond zonsopkomst weer onder. De planeet is hierdoor vrijwel de gehele nacht te zien. Daarnaast staat hij relatief dicht bij de Aarde, zodat hij helder en groot lijkt. Dit zijn ideale omstandigheden om Neptunus waar te nemen. Om Neptunus te zien is een flinke verrekijker op statief of een kleine telescoop nodig. Zelfs met de grootste telescopen is weinig detail te zien op deze verre gasplaneet, en Neptunus blijft ook bij grote vergroting een klein, blauwachtig schijfje. Neptunus staat in het sterrenbeeld Waterman. De planeet heeft een helderheid van +7,6m en zijn schijnbare diameter meet 2,4”. Voor een waarnemer in Utrecht bereikt de planeet rond 01:38 uur zijn maximale hoogte van 34°, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Neptunus. De pagina opposities van Neptunus bevat meer details voor deze en andere opposities van Neptunus. Op die pagina zijn ook oppositiekaarten te vinden. 20:54:  De ster SAO 186612, een ster van magnitude +4,7 in het sterrenbeeld Boogschutter, wordt bedekt door de Maan. Om 20:54 wordt de ster bedekt door de onverlichte maanrand en om 21:43 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 11°, respectievelijk 9° boven de horizon. De Maan is voor 61% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 21:08:  In de nacht van 14 op 15 september zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Europa volledig waar te nemen. Om 21:08 uur zien we het begin van de bedekking wanneer Europa achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 1:19 uur, op het moment dat Europa weer uit Jupiters schaduw verschijnt. 21:08:  Tot 22:03 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Ganymedes en Callisto zichtbaar. vrijdag 17 september 01:15:  De Maan staat 4,1° ten zuidoosten van Saturnus (+0,6m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering gebeurt om 07:15, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 1:15 uur. Het tweetal staat dan in het zuidwesten, op een hoogte van ongeveer 8°, op een afstand van 5,5° van elkaar. De Maan is voor 82% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. zaterdag 18 september 02:45:  De Maan staat 4,2° ten zuiden van Jupiter (-2,3m), in het sterrenbeeld Steenbok. De dichtste nadering vindt om 11:07 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 2:45 uur, of op 18 september rond 20:15 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het zuidwesten, op een hoogte van ongeveer 8°, 7,0° van elkaar verwijderd. In het andere geval is de samenstand te zien boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van circa 8°, 7,1° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor ongeveer 92% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. 20:53:  Jupiters satelliet Io staat op 3,9” ten zuiden van Europa. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 15° boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 11° onder de horizon. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. maandag 20 september 23:42:  In de nacht van 20 op 21 september zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De overgang begint om 23:42 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 2:47 uur, op het moment dat Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt (00:29 uur) en Io de Jupiterschijf weer achter zich laat (02:00 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. dinsdag 21 september 01:55:  Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. 15:59:  Mercurius staat 1.4° ten zuidwesten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 15:59 plaats, in de Lage Landen op 25° hoogte, maar bij daglicht. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien. De helderheid van Mercurius is nu +0,6m. 20:54:  Vanavond zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig te zien. De bedekking begint om 20:54 uur, op het moment dat Io achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 23:58 uur, wanneer Io weer tevoorschijn komt vanuit Jupiters schaduw. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 23:28:  Tot 23:58 zijn van de grote Jupitermanen alleen Ganymedes en Callisto zichtbaar. woensdag 22 september 21:21:  Vandaag begint de herfst: het herfstequinox vindt plaats. De Zon verwisselt het noordelijk halfrond voor het zuidelijk halfrond en staat precies boven de evenaar van de Aarde. Vandaag duurt de dag (ongeveer) even lang als de nacht (Latijn: equi = gelijk, nox = nacht), na vandaag duren de nachten langer dan de dagen. Voor een liefhebber van de sterrenhemel begint nu de meest interessante helft van het jaar. De zomer telde 93,66 dagen, de herfst zal 89,86 dagen duren. De elliptische baan van de Aarde om de Zon is verantwoordelijk voor het feit dat de seizoenen niet even lang zijn; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer gegevens, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische herfst, de weerkundige herfst is al op 1 september begonnen. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen tegengesteld aan die op het noordelijk halfrond en daar begint nu de lente. donderdag 23 september 21:54:  Jupiters satelliet Europa staat 6,7” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat in het zuidzuidoosten op een hoogte van 21° boven de horizon. De Zon staat 21° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. vrijdag 24 september Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de gasnevel NGC7822 op te zoeken. NGC7822 is te vinden in het sterrenbeeld Cepheus en zijn schijnbare afmeting bedraagt 60,0’. Dit is een circumpolair object en staat om 01:35 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 73°. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 6 oktober. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Foto: DSS. zaterdag 25 september 23:06:  Jupiters satelliet Io staat op 3,9” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 23° boven de zuidelijke horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zondag 26 september 05:14:  De Maan staat 4,9° ten zuidoosten van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering gebeurt om 05:14, bij ons op 60° hoogte boven de noordelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 77% verlicht. 21:33:  De Galileïsche maan Europa staat 7,9” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 20°. De Zon staat 20° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 23:44:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404640 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’31,9”), door de grotere afstand. De Maan is op dit moment afnemend, voor 74% verlicht en is vooral laat in de nacht (in het (zuid)oosten) en 's ochtends vroeg (ongeveer in het zuiden) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 05:16 uur in het sterrenbeeld Stier, op een hoogte van 58° boven de horizon, in het zuiden. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. maandag 27 september 00:03:  De Galileïsche maan Ganymedes staat 8,8” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat in het zuidzuidwesten op een hoogte van 22° boven de horizon. De Zon staat 36° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 07:10:  Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit tussen de grootste oostelijke elongatie en benedenconjunctie. Zie de interactieve applet Planeetverschijnselen voor meer gegevens. dinsdag 28 september 22:40:  In de nacht van 28 op 29 september zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io in zijn geheel te zien. Om 22:40 uur zien we het begin van de bedekking wanneer Io achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 1:53 uur, op het moment dat Io weer uit Jupiters schaduw verschijnt. Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. woensdag 29 september 01:49:  Tot 1:53 zijn van de grote Jupitermanen alleen Ganymedes en Callisto zichtbaar. 03:57:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. 19:57:  Vanavond zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De overgang begint om 19:57 uur, wanneer Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 23:11 uur, op het moment dat Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (20:53 uur) en Io de schijf van Jupiter weer verlaat (22:15 uur). donderdag 30 september 04:22:  De ster 57 Geminorum, een ster van magnitude +5,0 in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 04:22 achter de verlichte maanrand en komt om 04:55 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 37° boven de horizon, bij het einde 42°. De Maan is voor 40% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 07:00:  De Maan staat 3,5° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering gebeurt om 14:47, bij ons op een hoogte van 20°, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 58°, op een onderlinge afstand van 4,8°. De Maan is voor 39% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. 20:12:  In de nacht van 30 september op 1 oktober is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 20:12 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Europa de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:55 uur, wanneer Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (22:06 uur) en Europa de schijf van Jupiter weer verlaat (om 23:02 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor oktober 2021 De astrokalender voor het jaar 2021 Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

Planetenparade   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden