Astrokalender voor september 2010

01:46: Kaartje

De Maan staat op slechts 1,5° ten zuiden van de Pleiaden, de bekende open sterhoop in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering van deze nauwe samenstand vindt bij ons plaats op een hoogte van 27° boven de horizon, aan de oostelijke hemel. De Maan is op dit moment voor 58% verlicht.

04:16: Kaartje

Venus staat 1,0° ten zuidwesten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt onder de horizon plaats voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is met veel moeite te zien op 31 augustus rond 21:15 uur, of op 1 september rond 20:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 1°, op een onderlinge afstand van 1,0°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 5° boven de westzuidwestelijke horizon, zo'n 1,2° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. Venus heeft op dit moment een helderheid van -4,1m en is dus relatief gemakkelijk te vinden. Rechtsboven het tweetal staat de Rode Planeet, Mars (zie bij 6 september).

19:22:

De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee, gezien door een kijker, een driedimensionaal karakter. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.

vrijdag 3 september

14:35: Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs. De binnenplaneet is nu korte tijd onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. Er vindt geen overgang over de zonneschijf plaats, doordat de planeet 3,9° ten zuiden langs de Zon beweegt. De Zon, Mercurius en de Aarde staan nu op één lijn, waardoor de Aarde in oppositie staat voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius. In benedenconjunctie staat een binnenplaneet op minimale afstand (in dit geval 0,633 AE, ofwel 94,6 miljoen km) van de Aarde en heeft een maximale schijnbare diameter (10,6"). Mercurius verruilt hiermee de avondhemel voor de ochtendhemel.

zondag 5 september

21:11: Alle manen staan ten westen van Jupiter

Van 21:11 tot 3:47 uur (6 september) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Europa, Io, Callisto en Ganymedes. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

maandag 6 september

00:00: Kaartje

Mars staat 2,1° ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 5 september rond 21 uur, of op 6 september rond 20:45 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het westzuidwesten, circa 2° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 2,1°. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 4°, eveneens 2,1° van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. Mars heeft op dit moment een helderheid van +1,7m. Linksonder de samenstand bevindt zich de veel helderder Venus (zie bij 1 september).

07:48: Venus is in het aphelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment groter dan gemiddeld: circa 0,728AE, of zo'n 108,945 miljoen km. Een waarnemer op Venus ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 1,4 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 1,9 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

dinsdag 7 september

03:58: Callisto in conjunctie met Jupiter

Callisto is in bovenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt vanaf de Aarde gezien achter Jupiter langs, maar wordt niet bedekt. Callisto staat 3,4” ten noorden van Jupiters noordpool. Voor meer details, zie deze tabel.

23:11: Kaartje

De Maan staat 2,4° ten zuiden van Mercurius (+2,2m). De samenstand is praktisch onzichtbaar, doordat Mercurius en de Maan zich te dicht bij de Zon bevinden. Wie het toch wil proberen kan, met hulp van een verrekijker, rond 6:45 uur de kleine planeet aan de oostelijke hemel zoeken. Mercurius staat dan slechts 1,2° boven de horizon, de Zon er slechts 3° onder (zie het kaartje hiernaast). Om de planeet zelf goed waar te nemen is later deze maand uitstekend gelegenheid (zie bij 19 september).

05:58: De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt nu 357190 km. Door de geringere afstand zou de Maan nu groter aan de hemel lijken te staan dan gemiddeld: 33’27,3”, ware het niet dat het later vandaag Nieuwe Maan is en onze naaste buur dus onzichtbaar is. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

12:30:

Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 5,3° ten zuiden langs de Zon beweegt.

vrijdag 10 september

01:11: Alle manen staan ten oosten van Jupiter

Tussen 1:11 en 6:30 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.

zaterdag 11 september

02:07: De Maan staat 3,5° ten zuiden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt onder de horizon plaats voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 20:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 2° boven de westzuidwestelijke horizon, op een onderlinge afstand van 11,8°. De Maan is dan immiddels ook Venus voorbij, zie het kaartje bij 13:33 uur. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 16% verlicht.

04:11: Flora in oppositie

De planetoïde 8 Flora is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Waterman, heeft nu een magnitude van +8,2m. Er is een telescoop nodig om het object te kunnen zien. Flora bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 24°. Dit gebeurt rond 01:53 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,2m. Kijk voor meer details over de oppositie van Flora op deze pagina.

13:33: Kaartje

De Maan staat 1,0° ten westen van Venus (-4,2m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op 13° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 20:30 uur. De twee objecten staan dan zo'n 1° boven de westzuidwestelijke horizon, 3,2° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 16% verlicht. Rechts van het tweetal bevinden zich Spica en Mars (zie ook bij 2:07 uur vandaag).

zondag 12 september

--:--: Kaartje

Vandaag bereikt de meteorenzwerm Pisciden zijn maximum. De zwerm staat rond 02:30 in het hoogste punt, 38° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er zo'n 5 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag en hebben lange sporen. Rond 06:30 gaat het schemeren en om 07:08 komt de Zon op. De Maan stoort niet.

maandag 13 september

De maand september is zeer geschikt om de planetaire nevel NGC7662, ook bekend als de Blue Snowball, waar te nemen. NGC7662 is te vinden in het sterrenbeeld Andromeda, heeft een magnitude van 9,0m en een schijnbare afmeting van 2,2’. Dit is een circumpolair object en staat om 01:42 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 80°, dus vrijwel in het zenit. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 8 september. Voor het waarnemen van een zwakker en nevelig object als deze planetaire nevel is een redelijke telescoop nodig om detail te kunnen zien. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld.

01:09: Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting langs de ecliptica om en gaat weer in de gangbare richting bewegen. Dit verschijnsel vindt plaats tussen de benedenconjunctie en grootste westelijke elongatie van een binnenplaneet. Zie de interactieve applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Mercurius.

dinsdag 14 september

08:05: Kaartje

De Maan staat 1,7° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt onder de horizon plaats voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien op 13 september rond 21 uur, of op 14 september rond 20:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidwesten, circa 5° boven de horizon, 6,7° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 9°, zo'n 6,4° van elkaar vandaan. De Maan is voor ongeveer 40% verlicht.

12:01: Laetitia in oppositie

De planetoïde 39 Laetitia is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Waterman staat, heeft tijdens de oppositie schijnbare een magnitude van slechts +9,1m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Laetitia bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 31°. Dit gebeurt rond 01:44 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,1m. Kijk voor meer details over de oppositie van Laetitia op deze pagina. Zie de pagina Planetoïden in 2010 voor meer gegevens van planetoïden.

07:50:

De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het maanoppervlak krijgt daarmee een duidelijk driedimensionaal karakter.

vrijdag 17 september

00:19: De Maan bedekt SAO 187468

De ster SAO 187468, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Boogschutter, wordt bedekt door de Maan. Alleen het begin van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 00:19 verdwijnt de ster achter de onverlichte maanrand, op een hoogte van 2°. De Maan is voor 67% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

zaterdag 18 september

20:30: De Maan bedekt ρ Capricorni

De ster ρ Capricorni, een ster met een helderheid van +4,9m in het sterrenbeeld Steenbok, wordt bedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleen het einde van de bedekking zichtbaar; om 20:30 komt de ster van achter de verlichte maanrand tevoorschijn, 16° boven de horizon. De Maan is voor 82% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel.

zondag 19 september

19:20:

Mercurius is in grootste westelijke elongatie en te vinden aan de ochtendhemel. Mercurius staat op een afstand van 17°52’ ten westen van de Zon, beweegt voor de Zon uit en komt 's ochtends voor de Zon op. De planeet heeft nu magnitude -0,1, is voor 46% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 7,1". De planeet komt om 05:37 uur op, 01:43 uur voor de Zon. Wanneer 's ochtends de burgerlijke schemering begint (om 06:46 uur) is Mercurius 10° boven de oostelijke horizon te vinden. Dit is dus een gunstige ochtendverschijning (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius met de seizoenen). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart is een maat voor de helderheid. Na de grootste elongatie is Mercurius helderder dan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kan het gebruik van een verrekijker van pas komen. Voor een lijst met ochtend- en avondverschijningen, zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius.

dinsdag 21 september

06:49: Hebe in oppositie

De planetoïde 6 Hebe is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Walvis staat, heeft tijdens de oppositie schijnbare een magnitude van +7,7m en moet met een telescoop worden waargenomen. Hebe bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 20°. Dit gebeurt rond 02:05 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +8,7m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Hebe. Zie de pagina Planetoïden in 2010 voor meer gegevens van planetoïden.

10:03: De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406165 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’25,2”), door de grotere afstand. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.

11:55: Mercurius staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,308AE, of zo'n 46,002 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 3,3 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 10,7 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

13:36: Jupiter in oppositie

Jupiter is in oppositie. De planeet staat nu tegenover de Zon aan de hemel, is daardoor de hele nacht zichtbaar en staat bovendien relatief dicht bij de Aarde. Dat laatste zorgt ervoor dat de planeet zowel groot als helder aan de hemel staat. Dit is een ideaal moment om Jupiter waar te nemen. Jupiter is met het blote oog als een opvallend heldere ster aan de hemel zichtbaar. Al met een verrekijker zijn de vier grote Galileïsche manen te zien, en met een telescoop kan de bandenstructuur van de reuzenplaneet worden waargenomen. De helderheid van Jupiter bedraagt -2,5m, zijn schijnbare diameter is 49,9". We vinden de planeet in het sterrenbeeld Vissen. Voor een waarnemer in Utrecht bereikt de planeet rond 01:37 uur zijn maximale hoogte van 36°, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Jupiter. Details voor alle opposities van Jupiter, inclusief oppositiekaarten, zijn te vinden op de pagina opposities van Jupiter.

18:58: Uranus in oppositie

Uranus is in oppositie met de Zon. Voor een waarnemer op Aarde staat de planeet tegenover de Zon aan de hemel. Als gevolg daarvan komt Uranus op rond zonsondergang en gaat rond zonsopkomst weer onder. De planeet is hierdoor vrijwel de gehele nacht te zien. Daarnaast staat hij relatief dicht bij de Aarde, zodat hij helder en groot lijkt. Dit zijn ideale omstandigheden om Uranus waar te nemen. De gasplaneet is al met een verrekijker of kleine telescoop aan de hemel te vinden, en is onder gunstige omstandigheden zelfs met het blote oog te onderscheiden. In een telescoop met grote vergroting is een klein schijfje te zien. Uranus staat in het sterrenbeeld Vissen. De planeet heeft een helderheid van +6,1m en zijn schijnbare diameter meet 3,7". Voor een waarnemer in Utrecht bereikt de planeet rond 01:37 uur zijn maximale hoogte van 37°, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Uranus. Details voor alle opposities van Uranus, inclusief oppositiekaarten, zijn te vinden op de pagina opposities van Uranus.

donderdag 23 september

02:16:

De Maan bedekt 16 Piscium, een ster met een helderheid van +5,7m in het sterrenbeeld Vissen. De ster wordt bedekt door de zeer dunne onverlichte rand van de Maan om 02:16 uur. Om 03:30 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 38° boven de horizon, bij de uittrede is dat 32°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 100% verlicht, wat het moeilijk maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.

05:09: Vandaag begint de herfst: het herfstequinox vindt plaats. De Zon verwisselt het noordelijk halfrond voor het zuidelijk halfrond en staat precies boven de evenaar van de Aarde. Vandaag duurt de dag (ongeveer) even lang als de nacht (Latijn: equi = gelijk, nox = nacht), na vandaag duren de nachten langer dan de dagen. Voor een liefhebber van de sterrenhemel begint nu de meest interessante helft van het jaar. De zomer telde 93,65 dagen, de herfst zal 89,85 dagen duren. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde dichter bij de Zon staat (op dit moment is dat in de winter), beweegt zij sneller en duurt dat seizoen korter. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische herfst, de weerkundige herfst is al op 1 september begonnen. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen precies omgekeerd; daar begint vandaag de lente.

11:17:

Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan nagenoeg de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Doordat de Zon, voor een denkbeeldige waarnemer op de Maan, vrijwel recht boven het hoofd staat, zijn er geen schaduwen te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.

vrijdag 24 september

September is een goede maand om de nevel NGC7822 waar te nemen. De nevel staat in het sterrenbeeld Cepheus en heeft een schijnbare afmeting van 60,0’. Dit is een circumpolair object en staat om 01:36 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 73°. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 7 oktober. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden.

zondag 26 september

08:06: Papagena in oppositie

De planetoïde 471 Papagena is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Walvis staat, heeft tijdens de oppositie een magnitude van slechts +9,7m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Papagena bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 16°. Dit gebeurt rond 02:15 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,3m. Kijk voor meer details over de oppositie van Papagena op deze pagina. Zie de pagina Planetoïden in 2010 voor meer gegevens van planetoïden.

dinsdag 28 september

08:57: Kaartje

De Maan staat op slechts 1,5° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering van deze nauwe samenstand gebeurt bij ons op een hoogte van 37°, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7 uur. De twee objecten staan dan in het zuidwesten, circa 53° boven de horizon, op een afstand van 1,8° van elkaar. De Maan is voor 79% verlicht.

donderdag 30 september

04:59:

De Maan bedekt 121 Tauri, een ster van magnitude +5,4 in het sterrenbeeld Stier. Om 04:59 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 06:14 komt deze weer tevoorschijn van achter de onverlichte rand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 56° staan, aan het einde van de bedekking op 61°. De Maan is voor 61% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.