Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor december 2012 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) zaterdag 1 december Vandaag begint de weerkundige winter. De meteorologische winter omvat per definitie de maanden december, januari en februari. De astronomische winter begint op 21 december. 04:22:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 4:22 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:36 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (04:26 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (06:33 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. 06:36:  Van 6:36 tot 7:47 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 12° boven de westnoordwestelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 11° onder de horizon. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. maandag 3 december 02:45:  Jupiter is in oppositie met de Zon. Voor een waarnemer op Aarde staat de planeet tegenover de Zon aan de hemel. Als gevolg daarvan komt Jupiter op rond zonsondergang en gaat rond zonsopkomst weer onder. De planeet is hierdoor vrijwel de gehele nacht te zien. Daarnaast staat hij relatief dicht bij de Aarde, zodat hij helder en groot lijkt. Dit zijn ideale omstandigheden om Jupiter waar te nemen. Jupiter is met het blote oog als een opvallend heldere “ster” aan de hemel zichtbaar. Al met een verrekijker (op statief) zijn de vier grote Galileïsche manen te zien. Met behulp van een telescoop kunnen de bandenstructuur en de Grote Rode Vlek van de reuzenplaneet worden waargenomen. Ook zijn dan overgangen, verduisteringen en bedekkingen van de jupitermanen te zien. De helderheid van Jupiter bedraagt -2,4m, zijn schijnbare diameter is 48,5”. We vinden de planeet in het sterrenbeeld Stier. De planeet staat rond 00:30 uur in het zuiden, op een hoogte van 59° boven de horizon, voor een waarnemer in Utrecht, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Jupiter. De pagina opposities van Jupiter bevat meer details voor deze en andere opposities van Jupiter. Op die pagina zijn ook oppositiekaarten te vinden. 22:38:  De ster 50 Cancri, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Kreeft, wordt bedekt door de Maan. Om 22:38 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 23:40 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 10°, respectievelijk 19° boven de horizon. De Maan is voor 76% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. dinsdag 4 december 04:13:  De ster 60 Cancri, een ster van magnitude +5,4 in het sterrenbeeld Kreeft, wordt bedekt door de Maan. Om 04:13 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 04:46 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 49°, respectievelijk 49° boven de horizon. De Maan is voor 74% verlicht. De bedekking is overal in de Benelux te zien, maar duurt in het noordoosten beduidend korter dan in het zuiden. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 17:18:  Vanavond zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De overgang begint om 17:18 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 19:31 uur, op het moment dat Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt (om 17:20 uur) en Io de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 19:28 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 23:24:  De Galileïsche maan Io staat op 16,9” ten zuiden van Europa. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 23:48:  Mercurius is in grootste westelijke elongatie en te vinden aan de ochtendhemel. Mercurius staat op een afstand van 20°33’ ten westen van de Zon, beweegt voor de Zon uit en komt 's ochtends voor de Zon op. De planeet heeft nu magnitude -0,3, is voor 60% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 6,7”. De planeet komt om 06:29 uur op, 02:01 uur voor de Zon. Wanneer 's ochtends de burgerlijke schemering begint (om 07:50 uur) is Mercurius 10° boven de zuidoostelijke horizon te vinden. Dit is dus een gunstige ochtendverschijning (zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen voor meer informatie over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius met de seizoenen). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart is een maat voor de helderheid. Na de grootste elongatie is Mercurius helderder dan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kan het gebruik van een verrekijker van pas komen. Voor een lijst met ochtend- en avondverschijningen, zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius. donderdag 6 december 03:04:  Callisto is in bovenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt vanaf de Aarde gezien achter Jupiter langs, maar wordt niet bedekt. Callisto staat 8,0” ten noorden van Jupiters noordpool. Voor meer details, zie deze tabel. 03:05:  Van 3:05 tot 3:26 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Ganymedes, Callisto, Io en Europa. Jupiter staat in het westzuidwesten op een hoogte van 44° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 47° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg. 03:26:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De overgang begint om 3:26 uur, op het moment dat Ganymedes voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 5:45 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (om 03:38 uur) en Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 05:18 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. 16:31:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. 23:17:  In de nacht van 6 op 7 december is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 23:17 uur zien we het begin van de overgang wanneer Europa voor de Jupiterschijf verschijnt, en eindigt om 1:52 uur, op het moment dat Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (23:28 uur) en Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat (01:38 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. zondag 9 december 08:42:  De planetoïde 4 Vesta is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Stier, heeft nu een schijnbare helderheid van +6,4m en kan met een verrekijker worden waargenomen. Vesta bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 56°. Dit gebeurt rond 00:36 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +7,4m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Vesta. 13:36:  De Maan staat 1,7° ten zuiden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op een hoogte van 2°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 8 uur. Het tweetal staat dan in het zuidzuidoosten, circa 26° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,0°. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 23% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel. 19:40:  Tussen 19:40 en 0:35 uur (10 december) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 52° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 50° onder de horizon en het is goed donker. maandag 10 december 00:35:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 0:35 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 2:57 uur, wanneer Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt (00:46 uur) en Io de schijf van Jupiter weer verlaat (02:45 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 12:01:  De Maan staat 4,9° ten zuiden van Saturnus (+0,8m). De dichtste nadering vindt in de Lage Landen plaats op een hoogte van 17°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 8 uur. De twee objecten staan dan zo'n 21° boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een afstand van 5,1° van elkaar. De Maan is voor 14% verlicht. Ook de planeten Mercurius en Venus staan in de buurt. Samen met de ster Spica geven ze duidelijk aan hoe de dierenriem loopt. De zichtbaarheid van de planeten is te vinden op de pagina Vannacht aan de hemel. dinsdag 11 december 15:37:  De Maan staat 2,5° ten zuiden van Venus (-3,4m). De dichtste nadering vindt plaats op 5° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 8:15 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 13° boven de horizon, 3,9° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 6% verlicht. De zichtbaarheid van de planeten is te vinden op de pagina Vannacht aan de hemel. 19:01:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De overgang begint om 19:01 uur, op het moment dat Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 21:25 uur, wanneer Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (om 19:14 uur) en Io de schijf van Jupiter weer verlaat (om 21:11 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. woensdag 12 december 00:57:  De Maan staat 1,6° ten zuidwesten van Mercurius (-0,4m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 7:45 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4°, 4,6° van elkaar vandaan. De Maan is voor 2% verlicht. De Maan kan worden gebruikt om Mercurius te helpen vinden. Gebuik hiervoor een verrekijker en een waarneemplaats met vrije blik op de zuidoostelijke horizon. Eerder deze week stond de Maan al bij Venus en Saturnus. 01:23:  Jupiters satelliet Io staat op 16,4” ten zuiden van Europa. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 18:00:  De meteorenzwerm Monocerotiden bereikt zijn maximum. De radiant van de zwerm staat rond 02:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 52° boven de horizon. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 2 meteoren per uur te verwachten. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:39 uur komt de Zon op. De Maan komt om 07:22 uur op, is voor ongeveer 3% verlicht en stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 7 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de pagina Monocerotiden 2012 voor meer details voor deze zwerm. 08:50:  Jupiter staat 4,7° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt bij ons 9° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 6:45 uur, of op 12 december rond 17 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 7° boven de westnoordwestelijke horizon, op een afstand van 4,7° van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen op circa 8° boven de oostnoordoostelijke horizon, nog steeds 4,7° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De helderheid van Jupiter is nu -2,4m. 14:21:  De Maan staat 4.9° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op 6° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar, zo kort voor Nieuwe Maan. 18:46:  Tussen 18:46 en 6:40 uur (13/12) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 57° boven de zuidzuidwestelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 61° onder de horizon en het is goed donker. donderdag 13 december 00:14:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 357075 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’27,9”. De Maan is krimpend, voor 1% verlicht en is met moeite aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 07:58 uur in het sterrenbeeld Schorpioen, op een hoogte van slechts 3,3° boven de horizon, in het zuidoosten. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 22:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Geminiden vindt vandaag plaats. Rond 02:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 70°) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 88 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn gemiddeld snel, vaak helder en hebben korte sporen. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:40 uur komt de Zon op. De Maan komt om 08:30 uur op, is voor ongeveer 0% verlicht en stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is, volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Geminiden 2012 voor meer details voor deze zwerm. 09:42:  Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen, of de meteoren van de Geminiden (zie hierboven). Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 1,5° ten noorden langs de Zon beweegt. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. vrijdag 14 december 01:31:  Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 1:31 uur zien we het begin van de overgang op het moment dat Europa voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 4:28 uur, wanneer Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (om 02:04 uur) en Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat (03:52 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. zaterdag 15 december 08:41:  De Maan staat 4,6° ten noorden van Mars (+1,4m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats en in de schemering. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 16:45 uur. De twee objecten staan dan in het zuidzuidwesten, circa 13° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 6,2°. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 8% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. 17:09:  Van 17:09 tot 19:34 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Europa, Io, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 24° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 16° onder de horizon en het is goed donker. zondag 16 december December is een goede maand om de nevel NGC1977 waar te nemen. NGC1977 is te vinden in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 20,0’. Het object komt om 19:01 uur op, gaat om 06:13 uur onder en staat om 00:39 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 33° boven de horizon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien. Foto: DSS. De maand december is zeer geschikt om de nevel NGC1990 te zien. De nevel is te vinden in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 50,0’. Het object komt om 18:43 uur op, gaat om 06:32 uur onder en staat om 00:40 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 37° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze nevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Voor ruim 1200 andere deepsky-objecten, zie de pagina Gegevens van sterrenbeelden en kies een sterrenbeeld. Foto: DSS. Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de nevel M42, genaamd de Grote Orionnevel, te bekijken. De nevel staat in het sterrenbeeld Orion, heeft een magnitude van 4,0m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 66,0’. De opkomst van dit object is om 19:04 uur, de ondergang om 06:10 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:39 uur, op 32° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 13 december. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Om een relatief helder, maar vaag hemellichaam als deze nevel te kunnen zien is een verrekijker op statief weliswaar voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. maandag 17 december 02:19:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 2:19 uur zien we het begin van de overgang wanneer Io de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 4:52 uur, op het moment dat Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (om 02:41 uur) en Io de schijf van Jupiter weer verlaat (om 04:29 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. 06:00:  Het maximum van de meteorenzwerm σ-Hydrusiden vindt vandaag plaats. Rond 03:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 40°) aan de hemel. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 3 meteoren per uur te verwachten. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:43 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 18 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de pagina σ-Hydrusiden 2012 voor meer details voor deze zwerm. dinsdag 18 december Dit is een goed moment in het jaar om de nevel NGC2024 te bekijken. De nevel staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 30,0’. Het object komt om 18:44 uur op, gaat om 06:27 uur onder en staat om 00:37 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 36° boven de horizon. Foto: DSS. 04:02:  De planetoïde 1 Ceres is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Stier staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van +6,7m en kan met een verrekijker worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Ceres rond 00:37 uur in het zuiden, op circa 63° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +7,7m. Kijk voor meer details over de oppositie van Ceres op deze pagina. Zie de pagina Planetoïden in 2012 voor meer gegevens van planetoïden. 20:45:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 20:45 uur zien we het begin van de overgang wanneer Io de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 23:20 uur, wanneer Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (om 21:09 uur) en Io de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 22:55 uur). woensdag 19 december 03:22:  De Galileïsche maan Io staat 15,8” ten zuiden van Europa. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. donderdag 20 december 06:19:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop. vrijdag 21 december Vandaag vergaat de Aarde niet (voor de zoveelste keer). De Aarde vergaat niet, zowel doordat de Mayakalender niet afloopt (zie Eindigt de Mayakalender en vergaat de Aarde op 21 december 2012?) als het feit dat de Aarde niet door het vlak van de Melkweg beweegt, zoals volgens sommigen door de Maya's voorspeld zou zijn (zie Vergaat de Aarde in 2012?). Overigens is het natuurlijk best mogelijk dat de Aarde vandaag wel vergaat, net als op iedere andere dag; het is vandaag alleen even onwaarschijnlijk als op iedere andere dag. Voor zover bekend is er vandaag niet veel bijzonders aan de hand, en dus kun je beter de zonnewende vieren (zie 21/12/2012 12:12 hieronder — het enige wat afloopt is de herfst) dan je zorgen maken zonder goede reden. 06:07:  Tussen 6:07 en 6:38 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 6° boven de westnoordwestelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 21° onder de horizon en het is goed donker. 12:12:  Vandaag is het begin van de winter op het noordelijk halfrond: wintersolstitium. De Zon bereikt haar meest zuidelijke declinatie en staat boven de Steenbokskeerkring. Vandaag vinden bij ons de kortste dag en de langste nacht plaats, een goede tijd van het jaar voor mensen die de sterrenhemel en in het bijzonder deepsky-objecten willen bekijken. De nachten duren langer dan gemiddeld, maar daar komt nog bij dat de nachten ook donkerder zijn, doordat de Zon zich in de nacht dieper onder de horizon begeeft. Na vandaag worden de nachten weer korter. De herfst telde 89,85 dagen, de winter zal 88,99 dagen duren. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische winter, de meteorologische winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen tegengesteld aan die op het noordelijk halfrond en daar begint nu de zomer. Doordat de Aarde significant verder van de Zon staat in de winter op het zuidelijk halfrond, en dichter bij de Zon in hun zomer, zijn op het zuidelijk halfrond de zomers meetbaar warmer en de winters kouder dan bij ons. zaterdag 22 december 16:00:  Het maximum van de meteorenzwerm Ursiden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 09:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 64° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 12 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn niet erg opvallend. Rond 08:00 uur gaat het schemeren en om 08:46 uur komt de Zon op. Het beste moment om Ursiden waar te nemen is hierdoor rond 07:30 (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 62° boven de horizon, in het noordnoordoosten. De Maan is voor ongeveer 70% verlicht, maar gaat om 02:49 uur onder. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de pagina Ursiden 2012 voor meer details voor deze zwerm. 17:16:  Callisto is in bovenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt vanaf de Aarde gezien achter Jupiter langs, maar wordt niet bedekt. Callisto staat 7,4” ten noorden van Jupiters noordpool. Voor meer details, zie deze tabel. zondag 23 december 23:29:  In de nacht van 23 op 24 december is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Ganymedes in zijn geheel waar te nemen. De bedekking begint om 23:29 uur, wanneer Ganymedes achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt tot 3:43 uur, wanneer Ganymedes weer tevoorschijn komt vanuit Jupiters schaduw. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes van achter Jupiter verschijnt (01:27 uur) en Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt (01:33 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. maandag 24 december De SterHemel app v1⋅0 is uit op Google Play. Als je een oudere versie (0⋅40 of eerder) geïnstalleerd hebt via de website zal Google Play melden dat de app al geïnstalleerd is. Deze dient dan eenmalig verwijderd en opnieuw geïnstalleerd te worden. Vanaf dat moment verlopen de installaties automatisch via Google Play. Kijk voor screenshots en download op de pagina Download de SterHemel app, of ga direct naar Google Play. 03:43:  Tussen 3:43 en 4:04 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 26° boven de westelijke horizon. De Zon staat 43° onder de horizon en het is goed donker. dinsdag 25 december 22:19:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406098 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’25,5”), door de grotere afstand. De Maan is wassend, voor 91% verlicht en is 's avonds in het oosten of zuidoosten, rond middernacht in het zuiden en aan het einde van de nacht in het (zuid)westen, dus zo'n beetje de hele nacht, te zien. Het kaartje toont de Maan om 22:42 uur in het sterrenbeeld Stier, op 58° boven de zuidelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. 22:30:  In de nacht van 25 op 26 december is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 22:30 uur zien we het begin van de overgang wanneer Io de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 1:16 uur, op het moment dat Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (23:04 uur) en Io de Jupiterschijf weer achter zich laat (00:40 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. woensdag 26 december 01:59:  De Maan staat 55' ten zuidoosten van Jupiter (-2,3m). De dichtste nadering gebeurt in onze streken op 41° hoogte boven de westzuidwestelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 95% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. 05:23:  De Galileïsche maan Io staat op 15,2” ten zuiden van Europa. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 06:56:  De Maan staat 3,4° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt bij ons 3° onder de horizon. Bekijk de samenstand rond 5:45 uur. Het tweetal staat dan zo'n 7° boven de westnoordwestelijke horizon, op een onderlinge afstand van 3,5°. De Maan is voor 96% verlicht. Voor de zichtbaarheid en andere gegevens van de Maan, zie de pagina Vannacht aan de hemel. 19:25:  De Maan bedekt 106 Tauri, een ster van magnitude +5,3 in het sterrenbeeld Stier. Om 19:25 wordt de ster bedekt door de zeer dunne onverlichte maanrand en om 20:36 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 34° boven de horizon, bij het einde 44°. De Maan is voor 98% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 22:36:  Tussen 22:36 en 6:11 uur (27/12) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 38° boven de westzuidwestelijke horizon. De Zon staat 55° onder de horizon en het is goed donker. donderdag 27 december 17:16:  Van 17:16 tot 17:33 uur zijn Io en Ganymedes' schaduw gelijktijdig zichtbaar op Jupiters schijf. Jupiter staat in het oosten op een hoogte van 23° boven de horizon. De Zon staat 7° onder de horizon en het schemert. Tussen 17:33 en 17:49 uur zijn Io, Io's schaduw en Ganymedes' schaduw zichtbaar op Jupiters schijf. Jupiter staat op een hoogte van 26° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 10° onder de horizon. Tussen 17:49 en 19:07 uur zijn Io en Io's schaduw zichtbaar op Jupiters schijf. Om 19:07 verlaat Io de Jupiterschijf, om 19:44 gevolgd door haar schaduw. Jupiter staat op een hoogte van 25-45° boven de horizon. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 17:17:  Een mooie avond voor sterbedekkingen. De ster SAO 94942, een ster met een helderheid van +6,0m in het sterrenbeeld Orion, wordt bedekt door de Maan. Alleen het einde van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 17:17 komt de ster tevoorschijn van achter de verlichte maanrand, op een hoogte van 8°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 17:40:  De ster 57 Orionis, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Orion, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de zeer dunne onverlichte rand van de Maan om 17:40 uur. Om 18:17 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 11° staan, aan het einde van de bedekking op 17°. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. 22:29:  De Maan bedekt χ 2 Orionis, een ster van magnitude +4,6 in het sterrenbeeld Orion. Om 22:29 uur verdwijnt de ster achter de zeer dunne onverlichte rand van de Maan en om 23:23 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 52° boven de horizon, bij de uittrede is dat 56°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 100% verlicht, wat het moeilijk maakt om de bedekking waar te nemen. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel. vrijdag 28 december 03:31:  De ster 68 Orionis, een ster van magnitude +5,8 in het sterrenbeeld Orion, wordt bedekt door de Maan. Om 03:31 wordt de ster bedekt door de zeer dunne onverlichte maanrand en om 04:31 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. De Maan staat bij de intrede 41° boven de horizon, bij de uittrede is dat 33°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 100% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking erg lastig maakt. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 11:21:  Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. zaterdag 29 december 18:24:  De Galileïsche maan Io staat op 14,8” ten zuiden van Europa. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zondag 30 december 14:46:  Pluto is in conjunctie met de Zon en beweegt vanaf de Aarde gezien er achterlangs. De dwergplaneet is hierdoor op dit moment onzichtbaar. Pluto, de Zon en de Aarde staan nu op één lijn. De dwergplaneet wordt niet bedekt door de zonneschijf, maar beweegt er vanaf de Aarde gezien langs, 3,3° ten noorden ervan. Dit is een moment waarop een buitenplaneet ver (33,3 AE, ofwel 4988 miljoen km) van de Aarde staat en een kleine schijnbare diameter heeft (0,1”). maandag 31 december 02:14:  Callisto is in benedenconjunctie met Jupiter. De satelliet beweegt tussen de Aarde en Jupiter door, maar er vindt geen overgang over Jupiter plaats. We zien Callisto 7,3” ten zuiden van Jupiters zuidpool staan. Voor meer details, zie deze tabel. 02:49:  Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Ganymedes voor een groot deel waar te nemen. De bedekking begint om 2:49 uur, op het moment dat Ganymedes achter Jupiter verdwijnt, en duurt tot 5:33 uur, op het moment dat Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes van achter Jupiter verschijnt (om 04:49 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 06:20:  De Maan bedekt 50 Cancri, een ster van magnitude +5,9 in het sterrenbeeld Kreeft. Om 06:20 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 07:15 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de dunne onverlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 31° boven de horizon, bij het einde 23°. De Maan is voor 93% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. 19:10:  Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 19:10 uur zien we het begin van de overgang wanneer Europa voor de Jupiterschijf verschijnt, en eindigt om 22:59 uur, wanneer Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt (20:34 uur) en Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat (21:33 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

Meer hemelverschijnselen Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor januari 2013 De astrokalender voor het jaar 2012             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden