02:41:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 2:41 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 5:36 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 03:20 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (04:57 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.

05:45:  De meteorenzwerm Geminiden bereikt zijn maximum. De meteoren van de Geminiden zijn gemiddeld snel, gelig van kleur, vaak helder en hebben korte sporen. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 120 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 2:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 70° boven de horizon. In onze streken zijn naar schatting circa 85 meteoren per uur te zien van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er bij donkere, heldere hemel in totaal circa 85–100 meteoren per uur zichtbaar. Op een goed donkere plek zijn bijna drie keer zoveel meteoren zichtbaar als in een grote stad. De Maan komt om 2:55 uur op, is voor ongeveer 30% verlicht en kan eventueel storen. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:41 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 21 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Geminiden 2025 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.

08:00:  De Maan staat 2,0° ten zuiden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 17:37, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand rond 8 uur. De twee objecten staan dan zo'n 26° boven de zuidelijke horizon, op een afstand van 4,5° van elkaar. De Maan is voor 27% verlicht.

De Sterrengids 2026 is uit. Dit jaarboek geeft een uitgebreid overzicht van alle hemelverschijnselen die aankomend jaar worden verwacht, zoals de posities van zon, maan, planeten, planetoïden, kometen en meteoren. Met de maandkalenders en dagoverzichten weet u precies wanneer wat te zien is. Daarnaast biedt het jaarboek achtergrondinformatie en verdieping. Bezoekers van hemel.waarnemen.com profiteren nu van een aantrekkelijke korting. Klik voor meer informatie.

19:24:  Jupiters satelliet Europa staat op 8,0” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 6° boven de horizon, in het oostnoordoosten. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 26° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.

21:09:  In de nacht van 15 op 16 december is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 21:09 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:02 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 21:46 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (23:25 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.

Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel M42, ook de Grote Orionnevel genaamd, te bekijken. De gasnevel is te vinden in het sterrenbeeld Orion, heeft een helderheid van 4,0m en een schijnbare afmeting van 66,0’. De Grote Orionnevel is een van de helderste en daardoor meest bekende gasnevels aan de sterrenhemel. De nevel is met het blote oog te zien als een zwak 'sterretje', het middelste van de drie sterren dat als het verticale 'zwaard' onder de drie heldere blauwe sterren van de 'gordel' van de mythische jager Orion hangt. Met een verrekijker of telescoop is meer structuur te zien, waaronder het Trapezium, vier zeer heldere, jonge sterren die de nevel doen oplichten. De jongste sterren zijn waarschijnlijk minder dan 100,000 jaar jong, mogelijk zelfs 10,000 jaar. De afstand tot de Orionnevel bedraagt circa 1340 lichtjaar, en het is een van de dichtstbijzijnde grote stervormingsgebieden aan onze hemel. Het object komt om 19:04 uur op, gaat om 06:06 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 32° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het zien van een relatief helder, maar vaag object als deze gasnevel is een verrekijker (op statief) voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.

Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC1977 waar te nemen. NGC1977 staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 20,0’. Het object komt om 19:02 uur op, gaat om 06:09 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 33° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC1977 voor meer gegevens. Foto: DSS.

De maand december is zeer geschikt om de gasnevel NGC1990 waar te nemen. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 50,0’. De opkomst van dit object is om 18:43 uur, de ondergang om 06:29 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:36 uur, op 37° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie de pagina NGC1990 voor meer details. Foto: DSS.

01:49:  Jupiters satelliet Io staat op 6,7” ten zuiden van Europa. Jupiter staat boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 58° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 58° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

03:13:  Tot 6:49 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Io en Ganymedes zichtbaar.

07:09:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 406322 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’24,5”), door de grotere afstand. De Maan is krimpend, voor 6% verlicht en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Het kaartje toont de Maan om 8:02 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op slechts 7,4° boven de zuidzuidoostelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.

09:30:  Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,5 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 6,7% verlicht en afnemend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,0’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:02 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 7,4° boven de horizon, in het zuidzuidoosten. Op dit moment staat de Maan 8,7° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 06:35 op, 2,1 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 30,0°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan van pas komen om de Maan te vinden. Anders dan de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan.

21:49:  In de nacht van 17 op 18 december is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 21:49 uur, op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 1:50 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (22:59 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (00:40 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de gasnevel NGC2024 te zien. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. Het object komt om 18:44 uur op, gaat om 06:24 uur onder en staat om 00:34 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 36° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 20 december. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC2024 voor meer gegevens. Foto: DSS.

07:56:  De Galileïsche maan Io staat 4,4” ten noorden van Europa. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 22° boven de horizon. De Zon staat 7° onder de horizon en het schemert. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

08:15:  De Maan staat 6,8° ten zuidwesten van Mercurius (-0,5m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt plaats om 06:53 op 5° onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:15 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4°, 6,9° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.

08:30:  De Maan staat 1,3° ten zuiden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt plaats om 15:00 op 3° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:30 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 3° boven de horizon, op een afstand van 2,5° van elkaar. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.

20:10:  De Maan staat 5.4° ten zuiden van Venus (-3.9m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 20:10 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar.

21:41:  De Galileïsche maan Io staat 8,8” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 29° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 46° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.