Dubbelcluster   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Maandkalender   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor deze week Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) maandag 15 december 19:24:  Jupiters satelliet Europa staat op 8,0” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 6° boven de horizon, in het oostnoordoosten. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 26° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 21:09:  In de nacht van 15 op 16 december is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 21:09 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:02 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 21:46 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (23:25 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter. Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           dinsdag 16 december Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel M42, ook de Grote Orionnevel genaamd, te bekijken. De gasnevel is te vinden in het sterrenbeeld Orion, heeft een helderheid van 4,0m en een schijnbare afmeting van 66,0’. De Grote Orionnevel is een van de helderste en daardoor meest bekende gasnevels aan de sterrenhemel. De nevel is met het blote oog te zien als een zwak 'sterretje', het middelste van de drie sterren dat als het verticale 'zwaard' onder de drie heldere blauwe sterren van de 'gordel' van de mythische jager Orion hangt. Met een verrekijker of telescoop is meer structuur te zien, waaronder het Trapezium, vier zeer heldere, jonge sterren die de nevel doen oplichten. De jongste sterren zijn waarschijnlijk minder dan 100,000 jaar jong, mogelijk zelfs 10,000 jaar. De afstand tot de Orionnevel bedraagt circa 1340 lichtjaar, en het is een van de dichtstbijzijnde grote stervormingsgebieden aan onze hemel. Het object komt om 19:04 uur op, gaat om 06:06 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 32° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het zien van een relatief helder, maar vaag object als deze gasnevel is een verrekijker (op statief) voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS. Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC1977 waar te nemen. NGC1977 staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 20,0’. Het object komt om 19:02 uur op, gaat om 06:09 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 33° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC1977 voor meer gegevens. Foto: DSS. De maand december is zeer geschikt om de gasnevel NGC1990 waar te nemen. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 50,0’. De opkomst van dit object is om 18:43 uur, de ondergang om 06:29 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:36 uur, op 37° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie de pagina NGC1990 voor meer details. Foto: DSS. 01:49:  Jupiters satelliet Io staat op 6,7” ten zuiden van Europa. Jupiter staat boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 58° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 58° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 03:13:  Tot 6:49 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Io en Ganymedes zichtbaar. woensdag 17 december 07:09:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 406322 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’24,5”), door de grotere afstand. De Maan is krimpend, voor 6% verlicht en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Het kaartje toont de Maan om 8:02 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op slechts 7,4° boven de zuidzuidoostelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens. 09:30:  Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,5 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 6,7% verlicht en afnemend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,0’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:02 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 7,4° boven de horizon, in het zuidzuidoosten. Op dit moment staat de Maan 8,7° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 06:35 op, 2,1 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 30,0°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan van pas komen om de Maan te vinden. Anders dan de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan. 21:49:  In de nacht van 17 op 18 december is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 21:49 uur, op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 1:50 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (22:59 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (00:40 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. donderdag 18 december Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de gasnevel NGC2024 te zien. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. Het object komt om 18:44 uur op, gaat om 06:24 uur onder en staat om 00:34 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 36° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 20 december. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC2024 voor meer gegevens. Foto: DSS. 07:56:  De Galileïsche maan Io staat 4,4” ten noorden van Europa. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 22° boven de horizon. De Zon staat 7° onder de horizon en het schemert. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 08:15:  De Maan staat 6,8° ten zuidwesten van Mercurius (-0,5m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt plaats om 06:53 op 5° onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:15 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4°, 6,9° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel. 08:30:  De Maan staat 1,3° ten zuiden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt plaats om 15:00 op 3° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:30 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 3° boven de horizon, op een afstand van 2,5° van elkaar. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn. vrijdag 19 december 20:10:  De Maan staat 5.4° ten zuiden van Venus (-3.9m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 20:10 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. 21:41:  De Galileïsche maan Io staat 8,8” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 29° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 46° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zaterdag 20 december 02:43:  Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 5,2° ten zuiden langs de Zon beweegt. 07:26:  Tot de ochtendschemering zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Europa en Callisto zichtbaar. 16:39:  De Maan staat 4.6° ten zuiden van Mars (+1.2m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 16:39, bij ons 2° onder de horizon en in de schemering. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. 18:40:  Tussen 18:40 en 5:05 uur (21/12) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het oostzuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 60° onder de horizon en het is donker. 19:44:  De Galileïsche maan Io staat 8,2” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 12° boven de horizon, in het oostnoordoosten, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 23:58:  De Galileïsche maan Europa staat 10,3” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het zuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 60° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zondag 21 december 04:35:  Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 4:35 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 7:21 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 05:05 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (06:50 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel. 16:03:  Wintersolstitium; begin van de winter op het noordelijk halfrond. De Zon bereikt haar meest zuidelijke declinatie en staat boven de Steenbokskeerkring. Dit is echter niet de dag waarop de Zon het laatst opkomt of het vroegst ondergaat — dat gebeurt rond de 30e respectievelijk 13e, zie Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op? en de pagina Daglicht in 2025. Wel vinden bij ons de kortste dag en de langste nacht plaats, een goede tijd van het jaar voor mensen die de sterrenhemel en in het bijzonder deepsky-objecten willen bekijken. Niet alleen duren onze nachten nu lang, ook staat de Zon 's nachts dieper onder de horizon dan in de zomer, zodat het donkerder is. Na vandaag gaan de dagen weer lengen en worden de nachten weer korter. De herfst telde 89,86 dagen, de winter zal 88,99 dagen duren. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit wordt de astronomische winter genoemd, de weerkundige winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen precies omgekeerd; daar begint vandaag de zomer. Doordat de Aarde significant verder van de Zon staat in de winter op het zuidelijk halfrond, en dichter bij de Zon in hun zomer, zijn op het zuidelijk halfrond de zomers meetbaar warmer en de winters kouder dan bij ons. 20:57:  Jupiters satelliet Io staat op 4,5” ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de oostelijke horizon, op een hoogte van 23°. De Zon staat 40° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten. De maandelijkse astrokalender: hemelverschijnselen voor de hele maand. De astrokalender voor het jaar 2025. Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

Dubbelcluster   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Maandkalender   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden