Begin van de winter   –   SterHemel  app  MijnHemel   –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Meer vragen   –   FAQ   –   Astrokalender   –   Hemelkaart   –   Maanfasekalender    

Waar in Nederland kun je het beste sterrenkijken? Ik ben op zoek naar antwoord op de vraag waar in Nederland het 's nachts het donkerst is en het helderst. Waar kun je het beste naar toe om, met het blote oog, sterren te kijken. Dus waar heb je weinig last van omgevingslicht en waar is het het vaakst mooi en helder weer. Lichtvervuiling Lichtvervuiling is een probleem dat grote delen van de 'westerse wereld' speelt. Niet alleen zorgt de overlast aan verlichting door bijvoorbeeld te felle of verkeerd gerichte lampen ervoor dat de sterrenhemel niet of nauwelijks meer zichtbaar is, ook zijn er tal van bezwaren aan de kant van het milieu (extra uitstoot voor het produceren van de vervolgens verkwiste electriciteit), economische schade (weggegooide electriciteit), verstoring van de nachtrust van dieren en mensen en daarmee hun dagelijkse ritme. Het blijkt zelfs dat extra verlichting om inbrekers af te schrikken er juist voor zorgt dat diezelfde inbrekers beter kunnen opereren. Figuur 1: Lichtvervuiling in de Benelux. Bron: Cinzano et al, 2001. In 2001 werd een wetenschappelijk artikel gepubliceerd waarin de lichtvervuiling in kaart werd gebracht: een wereldatlas voor lichtvervuiling. De onderzoekers hebben gemeten en berekend hoe helder de hemelachtergrond (die dus eigenlijk zwart zou moeten zijn) op veel plaatsen in de wereld is. Een PDF-versie van dat (technische) artikel is hier te vinden. De kaartjes van de Aarde en Europa heb ik eruit gelicht. Figuur 1 toont een kaartje van de Benelux, gemaakt van dezelfde data. Figuur 2: Het aantal sterren dat op een heldere, maanloze nacht met het blote oog zichtbaar is in Nederland. De aantallen zijn uitgerekend aan de hand van gegevens van het RIVM en IPOlicht model. De twee kaartjes tonen de typische situatie vóór middernacht, wanneer sportvelden aanzienlijk storen (links) en ná middernacht, wanneer kassen minder afscherming hoeven toe te passen (rechts). Bron data: RIVM (2014). In Figuur 1 is te zien dat Nederland en België tot de meest 'lichtvervuilde' plaatsen in Europa behoren. Wil je binnen Nederland een enigszins donkere hemel hebben, dan moet je zeker niet in de zuidelijke helft van het land zijn (behalve een deel van Zeeland) en al helemaal niet in de Randstad. Drenthe, Friesland, de Waddenkust en -eilanden en de Ardennen zijn waarschijnlijk de beste optie, althans wat lichtvervuiling betreft. Minder slecht na middernacht Figuur 2 toont het aantal sterren dat met het blote oog zichtbaar is bij een maanloze, heldere hemel in Nederland, voor zowel 's avonds als 's nachts. Vóór middernacht moeten kassen voor 95% afgeschermd zijn, maar zijn sportvelden vaak nog verlicht. Na middernacht moeten kassen nog voor 74% afgeschermd zijn, maar is de verlichting van sportvelden doorgaans uitgeschakeld. Dit resulteert in een aanmerkelijk donkerder hemel na middernacht voor de meeste plaatsen, maar niet voor alle. De verschillen tussen lichte en donkere gebieden zijn zeer groot. Waar op veel plaatsen in Nederland na middernacht duizenden sterren kunnen worden waargenomen, zijn dit er rond stedelijke gebieden eerder honderden en in grote steden en in het Westland slechts tientallen. Dit heeft natuurlijk niet alleen invloed op het aantal zichtbare sterren, maar ook voor bijvoorbeeld meteoren. Het aantal zichtbare (vallende) sterren kan dus zomaar een factor 10 tot 100 schelen, afhankelijk van waar je staat! Mooi weer Het KNMI heeft een kaart gepubliceerd van de gemiddelde jaarlijkse zonneschijn (in uren) tussen 1971 en 2000. Aangezien ik geen gegevens voor heldere nachten kon vinden neem ik hier aan dat als op een plaats de Zon vaak schijnt, het er dan 's nachts ook vaker helder is. Het kaartje in Figuur 3 laat zien dat de Noordzeekust de meeste zonne-uren krijgt. Dit zegt echter niet alles, omdat de Zon 's zomers natuurlijk veel langer schijnt dan 's winters. Het zou dus kunnen zijn dat Limburg 's winters veel mooier weer heeft dan de kust, en alleen in juni en juli iets minder Zon. Dit zou betekenen dat je in Limburg beter kunt waarnemen (de beste nachten zijn 's winters), in tegenstelling tot wat het kaartje suggereert. Figuur 3: Langjarige gemiddelde zonneschijn in uren. Bron: KNMI. Wat je wilt weten is waar het percentage zonneschijn (van de totale tijd dat de Zon boven de horizon is) het hoogst is. Helaas het KNMI op zijn website hiervan geen kaartje, maar wel een tabel (zoek naar: "Zonneschijnduur in procenten van de langst mogelijke duur"). In de tabel staan maandelijkse, "seizoenlijkse" en jaarlijkse gemiddelden per waarnemingsstation (het getal in de eerste kolom, 210-380, H15 lijkt het gemiddelde voor Nederland aan te geven). Er is uiteraard ook een lijst met stations. De tabel zegt dat het jaarlijkse gemiddelde voor Nederland 32% is, met uitschieters aan de hoge kant voor stations 235 (De Kooy, 35%), 210 (Valkenburg (ZH), 34%) en 310 (Vlissingen, 34%) en aan de lage kant voor 275 (Deelen, 30%) en 290 (Twenthe, 30%). De verschillen zijn dus niet extreem (in De Kooy schijnt de Zon 16% meer dan in Twenthe), maar ook de jaarlijks gemiddelde percentages lijken dus toch het kaartje van de zonneschijnuren te volgen. De lichtvervuiling suggereert dus dat je het best in het noorden van Nederland kunt zitten om waar te nemen, de zonneschijn zegt het westen. Misschien is Vlieland dus wel een goede optie, maar het zou mij niet verbazen als de nabijheid van de zee zorgt voor troebele lucht, ook als het helder is, en dus een waziger beeld. In dat geval kun je dus beter iets verder van de kust vandaan zijn. Zie ook: Waar kan ik zelf door een telescoop sterren kijken? Welke telescoop kan ik het beste kopen? Lichtvervuiling: Platform Lichthinder   -   Lichtkaart per gemeente Laat het donker donker Werkgroep Lichthinder (VVS, België) International Dark-Sky Association (IDA) Campaign for Dark Skies (CfDS, Groot Brittanië) KNMI: Homepage Klimatologie Klimaatatlas             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –   SterHemel  app  MijnHemel   –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Meer vragen   –   FAQ   –   Astrokalender   –   Hemelkaart   –   Maanfasekalender