Begin van de winter – Google Play SterHemel app MijnHemel App Store – Hemel vannacht – Weer – Vragen over de Maan – FAQ – Zon en Maan – Maanfasekalender – Verschijnselen – Op/onder – Astrokalender – Hemelkaart Google Play App Store YouTube Google agenda Facebook Twitter

Wanneer begint de nieuwe Maan-maand?

Ik wil graag weten wanneer de nieuwe Maan-maand begint. Is dit wanneer de Maan voor 1% verlicht is? Is het precies te berekenen wanneer dat het geval is, en zo ja, waar kan ik deze informatie vinden?

Deze vraag wordt regelmatig gesteld (vooral rond het begin en einde van de islamitische maand Ramadan) in verschillende vormen. Al deze vragen zijn hier samengevat en worden hierdoor op ietwat uitgebreide wijze beantwoord. Voor een snel antwoord op de vraag wanneer de eerste maansikkel (in theorie) zichtbaar is, zie de pagina Eerste en laatste maansikkels. Voor (veel) meer uitleg, zie hieronder.

Zonnekalenders

In onze Gregoriaanse kalender duurt volgens afspraak een jaar 365 of 366 dagen en een maand tussen de 28 en 31 dagen. De nieuwe maand begint in dat geval gewoon om middernacht in de "ochtend" van de eerste dag van de maand. Dit is zo gekozen dat een gemiddeld jaar 365,2425 dagen duurt, tegen 365,24218967 van een tropisch jaar (zonnejaar). Hierdoor verschuiven de seizoenen nauwelijks (circa 27 seconden per jaar, waardoor eens in de 3222 jaar een schrikkeldag weggelaten zou moeten worden om hiervoor te compenseren) en vindt midwinter op het noordelijk halfrond altijd rond 21 december plaats, niet soms in april of juli. De precieze indeling van de maanden (dus of maanden nu 28, 29, 30 of 31 dagen duren) is redelijk arbitrair, en zou ook anders gekozen kunnen zijn om tot hetzelfde resultaat te komen (b.v. februari en augustus 30 dagen, december 30 of 31 in het geval van een schrikkeldag). Ook de afspraak over de dag waarop een jaar begint is arbitrair; 1 januari vindt 11 dagen na de winterzonnewende plaats — als je het systeem opnieuw zou ontwerpen zou je wellicht kiezen om 1 januari op de dag van (of na) de zonnewende te kiezen. De Gregoriaanse kalender is dus afgestemd op het zonnejaar, en de maanden zijn slechts losjes gebaseerd op de Maan-maand.

Maankalenders

Voor een Maan-maand geldt dat het jaar en de seizoenen een ondergeschikte rol spelen aan de maanfasen. Hierdoor vindt een bepaalde maand soms in de zomer plaats, soms in de winter. De situatie is dus in feite omgekeerd; de Maan-maand is overheersend, en slechts zijdelings gebaseerd op een zonnejaar (door te kiezen voor 12 of 13 maanden — 12 Maan-maanden zijn ongeveer 11 dagen korter dan een tropisch jaar; 13 maanden bijna 19 dagen langer). De keuze voor het aantal maanden is hier dus ook arbitrair; het hadden er ook 9 of 17 kunnen zijn, of een slimme combinatie van afwisselend 12 en 13 maanden. Ook het aantal dagen in de maand is niet constant; doordat de Maan-maand (synodische maand) 29,530588853 dagen duurt, verwacht je afwisselend maanden van 29 en 30 dagen, met eens in de circa 32,7 maanden een extra maand van 30 dagen.

Als de duur van de maand vastligt, moet nog het begin van de maand worden bepaald. Ook dit is arbitrair (net als het begin van het jaar op 1 januari) — je zou kunnen kiezen voor het moment van Volle Maan of Nieuwe Maan, of het moment waarop de Maan b.v. 10% verlicht is. In veel gevallen is de afspraak om de nieuwe maand in te laten gaan op de dag waarop de dunne maansikkel 's avonds voor het eerst kan worden waargenomen na de laatste Nieuwe Maan. Je zou hier ook hebben kunnen kiezen om de dag waarop de laatste maansikkel 's ochtends voor Nieuwe Maan kan worden waargenomen de laatste dag van de oude maand te noemen — het voordeel is dat je de ochtend voor de nieuwe maand al weet dat de nieuwe maand begint, in plaats van 's avonds te horen krijgt of de afgelopen dag al de eerste dag van de nieuwe maand was, of (misschien) toch de laatste dag van de vorige maand.

Het allergrootste nadeel van deze methode is dat de eerste of laatste maansikkel moet worden waargenomen. Het detecteren van de dunne maansikkel in de sterke schemering kan behoorlijk lastig zijn. Of de maan op een bepaalde dag net wel of net niet kan worden waargenomen hangt af van veel factoren, zoals de maanfase, je locatie op Aarde, de mate van schemering, het weer, et cetera. Dit kan verregaande gevolgen hebben voor het bepalen van het begin van de maand:

Je weet pas laat of de nieuwe nieuwe maand vandaag begint, of zelfs gisteren al begonnen was
Het begin van de maand kan een of meerdere dagen opschuiven door bewolking aan de horizon
Het begin van de nieuwe maand hangt af van je geografische locatie; in Europa kan de maand op een andere dag beginnen dan in b.v. Afrika, Amerika of Azië
Het begin van de maand hangt af van je horizon; als de maansikkel achter een berg staat kan de maand in het dal een of meerdere dagen eerder of later beginnen dan op de bergtop
Het begin van de maand wordt bepaald door lichtvervuiling; op de hei kan de maand op een andere dag beginnen dan in de stad
Het begin van de nieuwe maand hangt af van je waarneemervaring; voor iemand die goed kan waarnemen kan de maand een dag eerder of later beginnen dan voor zijn buurman
Het begin van de maand is afhankelijk van de gebruikte instrumenten; voor iemand met een verrekijker begint de maand op een andere dag dan voor iemand die met het blote oog kijkt
Wat als je zelf niet naar buiten kunt om waar te nemen? Mag iemand anders dat voor je doen? Zo ja, wie? We hebben al gezien dat je buurman tot een andere conclusie kan komen dan jijzelf

Hierdoor is het ook best lastig met behulp van berekeningen te voorspellen of de dunne maansikkel al of nog kan worden waargenomen op een bepaalde dag. Een poging daartoe wordt gedaan op de pagina Eerste en laatste maansikkels. Op de genoemde dagen is in principe de eerste of laatste maansikkel in Utrecht te zien, maar een geoefend waarnemer met verrekijker kan dat misschien al een dag eerder respectievelijk later. Als het die dag toevallig bewolkt is zie je natuurlijk niets. De gegevens op die pagina zijn dus niet perfect, maar zijn een van de meest nauwkeurige oplossingen beschikbaar, en het beste antwoord dat ik kan geven op de vraag wanneer de eerste maansikkel zichtbaar is.

Als ik een maankalender opnieuw zou moeten ontwerpen zou ik het moment van Nieuwe Maan nemen als begin van de maand (Volle Maan zou ook kunnen, maar past minder bij de huidige situatie). Het moment van Nieuwe Maan kan vrijwel exact (tot op minder dan een milliseconde nauwkeurig) worden uitgerekend, en is voor iedereen hetzelfde, onafhankelijk van waar je je bevindt. Het gaat immers op het moment dat de Maan vanaf de Aarde gezien precies in de richting van de Zon staat. Het moment van Nieuwe Maan kun je zelf bepalen met de applet Maanfasen en -apsiden op deze website.

Zie ook:
Eerste en laatste maansikkels
Maanfasen en -apsiden
Maanfasekalender
Verschuiven de seizoenen door de precessie?

De Maan
Vannacht aan de hemel: Maan, planeten en deepsky-objecten
Opkomst en ondergang van de Maan
Zon en Maan op dit moment
Zelf maanfasen berekenen
Dagelijkse gegevens van de Maan

@hemel_waarnemen volgen