Dubbelcluster   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Maandkalender   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor deze week Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) maandag 17 november 07:30:  De Maan staat 1,8° ten zuidwesten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 09:17 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 25°, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7:30 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 17°, 1,9° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 8% verlicht. 15:00:  De meteorenzwerm Leoniden bereikt zijn maximum. De meteoren van de Leoniden zijn snel, en de zwerm is bekend vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 13 meteoren per uur vallen. Rond 7:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 60°) aan de hemel. Het beste moment om Leoniden waar te nemen is op 17 november rond 6:00 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 57° boven de horizon, in het zuidzuidoosten. In onze streken zijn dan vermoedelijk circa 4–9 meteoren per uur van deze zwerm te zien. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er bij donkere, heldere hemel in totaal circa 18–28 “vallende sterren” per uur te zien. Op een goed donkere plek zijn meer dan drie keer zoveel meteoren te zien als in dichtbevolkt gebied. De Maan komt om 5:06 uur op, is voor ongeveer 8% verlicht en stoort niet erg. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:03 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 3,0 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de pagina Leoniden 2025 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen. 23:13:  In de nacht van 17 op 18 november is een overgang van de Jupitermaan Ganymedes en van Ganymedes' schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 23:13 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 6:54 uur, op het moment dat Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Ganymedes' schaduw het oppervlak van Jupiter verlaat (om 02:22 uur) en Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt (om 03:37 uur). Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           dinsdag 18 november 00:10:  Jupiters satelliet Europa staat 11,4” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat boven de oostelijke horizon, op een hoogte van 31°. De Zon staat 57° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 07:45:  De Maan staat 5,8° ten zuidwesten van Venus (-3,9m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 03:25, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is met veel moeite te zien op 18 november rond 7:45 uur. Het tweetal staat dan in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 8°, 10,6° van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 4% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn. 08:44:  Vanochtend kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de laatste maansikkel zien voor de komende Nieuwe Maan. Het is op dit moment 1,7 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 3,5% verlicht en krimpend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,0’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 07:27 uur in het sterrenbeeld Maagd, op een hoogte van slechts 7,4° boven de zuidoostelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 11,5° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 06:19 op, 1,8 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 21,6°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels. 15:23:  Mars staat 4.0° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 15:23 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 9°, maar bij daglicht. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien. Mars heeft op dit moment een helderheid van +1,4m. woensdag 19 november 23:32:  De Galileïsche maan Io staat op 3,5” ten noorden van Europa. Jupiter staat in het oosten op een hoogte van 26° boven de horizon. De Zon staat 56° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. donderdag 20 november 03:48:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 406691 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’22,9”), door de grotere afstand. De Maan is op dit moment wassend, voor 0% verlicht en is, zo kort na Nieuwe Maan, niet zichtbaar. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. 05:39:  De Maan staat 5.7° ten zuidwesten van Mercurius (+6.4m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 05:39, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 07:47:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. De Maan beweegt 5,4° ten zuiden langs de Zon, en er vindt bij ons geen eclips plaats. 10:23:  Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs. De binnenplaneet is nu korte tijd onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. De planeet beweegt 0,5° ten noorden langs de Zon, en er vindt hierdoor geen overgang plaats. In deze positie staan de Zon, Mercurius en de Aarde op één lijn; voor een denkbeeldige waarnemer op Mercurius staat de Aarde in oppositie. Dit is een moment waarop een binnenplaneet zeer dicht (0,678 AE, ofwel 101,4 miljoen km) bij de Aarde staat en een grote (9,9”) schijnbare diameter heeft. Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de avondhemel, erna staat de planeet aan de ochtendhemel. vrijdag 21 november Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster M45, ook bekend als de Pleiaden, te zien. M45 staat in het sterrenbeeld Stier, heeft een magnitude van 1,4m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 100’. De Pleiaden zijn een van de meest bekende en nabije (circa 444 lichtjaar) open sterhopen. Met het blote oog zijn circa zes sterren zichtbaar in de vorm van een mini-steelpannetje (niet te verwarren met de sterrenbeelden Kleine en Grote Beer, die veel groter zijn). Een verrekijker of telescoop toont honderden vooral blauwachtige (jonge; circa 100 miljoen jaar oud) sterren omgeven door een gasnevel. De Pleiaden worden ook wel het Zevengesternte of de Zeven Zusters genoemd. Het object komt om 16:07 uur op, gaat om 08:44 uur onder en staat om 00:25 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 62° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 20 november. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Om een relatief helder en scherp object als deze open cluster waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS. 02:32:  Tussen 2:32 en 5:33 uur vinden verschillende overgangen van manen en hun schaduwen plaats op Jupiters planeetschijf. Van 2:32 tot 3:36 uur zijn Io's schaduw en Callisto's schaduw gelijktijdig te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 55° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 45° onder de horizon en het is goed donker. Tussen 3:36 en 4:47 uur zijn Io, Io's schaduw en Callisto's schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat in het zuiden op een hoogte van 59° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 36° onder de horizon en het is goed donker. Van 4:47 tot 5:33 uur zijn Io en Callisto's schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat inmiddels boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 58° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat inmiddels 27° onder de horizon en het is donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig. 02:32:  Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 2:32 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 5:51 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (03:36 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 04:47 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details. 06:24:  De Maan staat 54' ten zuiden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 06:24, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar. 09:01:  De Maan staat 5.1° ten zuidwesten van Mars (+1.4m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt plaats om 09:01 op 5° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. 13:25:  Uranus is in oppositie. De planeet staat nu tegenover de Zon aan de hemel, is daardoor de hele nacht zichtbaar en staat bovendien relatief dicht bij de Aarde. Dat laatste zorgt ervoor dat de planeet zowel groot als helder aan de hemel staat. Dit is een ideaal moment om Uranus waar te nemen. De gasplaneet Uranus is al met een verrekijker of kleine telescoop aan de hemel te vinden. Onder zeer gunstige omstandigheden (goed weer, donker) is de planeet zelfs met het blote oog te onderscheiden, wanneer je precies weet waar te zoeken. In een telescoop met grote vergroting is een klein schijfje te zien, dat niet al teveel details prijsgeeft. Uranus staat in het sterrenbeeld Stier. De planeet heeft een helderheid van NaNm en zijn schijnbare diameter meet 3,8”. De planeet staat rond 00:28 uur in het zuiden, op een hoogte van 58° boven de horizon, voor een waarnemer in Utrecht, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Uranus. Details voor alle opposities van Uranus, inclusief oppositiekaarten, zijn te vinden op de pagina opposities van Uranus. 18:00:  Het maximum van de meteorenzwerm α-Monocerotiden vindt vandaag plaats. Zelfs wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld slechts zo'n 4 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 4:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 39° boven de horizon. Er is dan bij ons ieder uur slechts een enkele meteoor van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 11–19 meteoren per uur zichtbaar. Op een goed donkere plek zijn meer dan drie keer zoveel meteoren te zien als in dichtbevolkt gebied. De Maan stoort niet. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:12 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief laag en de lengte van het maximum is met 3,8 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina α-Monocerotiden 2025 voor meer informatie over deze meteoren. zaterdag 22 november 16:54:  Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,4 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 5,2% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,5’ en is met moeite aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 16:44 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op slechts 2,4° boven de horizon, in het zuidzuidwesten. De Zon staat nu 5,3° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 0,7 uur na de Zon onder, om 17:22. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 26,3°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is nodig. Een eenvoudige verrekijker is waarschijnlijk nodig om de Maan te vinden. In verschillende kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; ons woord maand komt dan ook van Maan. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan. 21:01:  In de nacht van 22 op 23 november zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 21:01 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:18 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (22:03 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 23:16 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen. zondag 23 november 00:42:  Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 0:42 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 5:40 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (02:49 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 03:32 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.

Meer hemelverschijnselen Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten. De maandelijkse astrokalender: hemelverschijnselen voor de hele maand. De astrokalender voor het jaar 2025. Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via

Dubbelcluster   –   Hemel vannacht   –   Astrokalender   –   Weer   –   Maandkalender   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden