Begin van de winter   –   SterHemel  app  MijnHemel   –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Meer vragen over sterren   –   FAQ   –   Gegevens van sterren   –   Astrokalender   –   Hemelkaart   –   Maanfasekalender    

Hoe bewegen sterren aan de hemel? Een sterrenbeeld als geheel staat na een paar uur op een andere plaats, maar de sterrenbeelden onderling bewegen niet. Zon, Maan en planeten bewegen wel ten opzichte van de sterren. De sterren zelf veranderen niet van positie binnen een sterrenbeeld en dus zien de sterrenbeelden er altijd gelijk uit. Maar staan de sterren echt stil aan de hemel, of bewegen ze toch heel langzaam? De stand van de sterrenhemel verandert van uur tot uur, en met de seizoenen. Hoe de sterrenbeelden (en Zon, Maan en planeten) op een bepaald moment aan de hemel staan en hoe zij langs de hemel bewegen, is de zien op de interactieve hemelkaart. Als je een sterrenbeeld bekijkt en je bekijkt hem een uur later nog eens, zie je dat het sterrenbeeld heeft bewogen. Als je een dag (of eigenlijk 23 uur en 56 minuten) later nog eens kijkt, staat het sterrenbeeld weer op dezelfde plaats. Honderd jaar later, op hetzelfde moment, staat het sterrenbeeld weer op dezelfde plaats aan de hemel. Dit is dus gewoon het effect van de rotatie van de Aarde om haar as. Echter, na een half jaar, op hetzelfde tijdstip, zijn er andere sterren zichtbaar. Dit komt door de jaarlijkse baanbeweging van de Aarde om de Zon. Na een half jaar staat de Aarde aan de andere kant van de Zon. Vanaf de Aarde zien we de Zon dus ten opzichte van een achtergrond van andere sterren. De sterren waar de Zon voor staat kunnen we niet zien, doordat ze worden overstraald door de Zon. Die sterren staan, net als de Zon, overdag boven de horizon. De sterren aan de andere kant (de nachtkant) zijn dus de sterren die we een half jaar eerder niet konden zien, doordat de Zon toen in die richting stond. De sterren staan dus niet altijd op dezelfde plaats, maar de stand van de sterren wisselt met de tijd, en met de seizoenen. Doordat een sterrendag ongeveer 4 minuten korter is dan een zonnedag, is dit verschil na 15 dagen opgelopen tot een uur. Dit is dus ongeveer twee uur per maand en dus 24 uur per jaar. In een jaar is er dus precies 1 sterrendag meer dan het aantal zonnedagen. Doordat het verschil een uur per 15 dagen is, zie je 15 dagen later en een uur eerder dezelfde sterrenbeelden. Dit kun je zelf uitproberen op de sterrenkaart. Het feit dat sterren na 100 jaar nog steeds op dezelfde plaats staan (mits je op het goede moment kijkt), betekent echter dat de sterren ten opzichte van elkaar niet of nauwelijks van plaats veranderen. Als je echter nauwkeurig zou meten, zou je vinden dat sommige sterren een heel klein beetje zijn verschoven. Kijk je in de loop van duizenden of tienduizenden jaren, dan blijkt dat de sterrenbeelden zich langzaam veranderen, doordat de posities van de sterren langzaam veranderen. Het blijkt dat sterren zich wel degelijk door de ruimte bewegen. De Zon beweegt bijvoorbeeld met ruim 230 km/s om het centrum van ons Melkwegstelsel en het Melkwegstelsel beweegt met een snelheid van ongeveer 550 km/s door het heelal. Sterren hebben vaak snelheden van enkele tientallen of misschien enkele honderden kilometers per seconde ten opzichte van elkaar. Dat is behoorlijk wat (10 km/s is bijna 1 miljoen km per dag en ruim 300 miljoen km per jaar!), maar sterren staan ook op hele grote afstanden van elkaar en sterren hebben dus verschrikkelijk veel tijd nodig om deze afstanden af te leggen. De ster die het dichtst bij de Zon staat heet Proxima Centauri en staat op een afstand van ongeveer 4,2 lichtjaar, zo'n 40 biljoen (40 000 000 000 000 km). Als deze ster met 10 km/s naar ons toe zou bewegen, zou hij zo'n 125 000 jaar nodig hebben om ons te bereiken. Dat is de reden dat de posities van sterren dus slechts veranderen wanneer we enkele duizenden of tienduizenden jaren kijken. Sterren bewegen natuurlijk niet alleen naar ons toe of van ons af, maar ook zijwaarts. Die beweging is dus te 'zien' aan de hemel (door iedere paar jaar nauwkeurige positiemetingen te doen met telescopen) en deze beweging wordt de eigenbeweging van de sterren genoemd. De sterren die het snelst lijken te bewegen, dus de sterren met de grootste eigenbeweging, zijn voornamelijk sterren die dichtbij staan. De levensverwachting van een mens is te kort om zelfs deze sterren te kunnen zien bewegen, maar ze doen het wel degelijk. Als voorbeeld vind je hieronder een animatie van het sterrenbeeld Grote Beer (waarin ook de 'Steelpan' verstopt zit), met de posities van de sterren tussen het jaar -200 000 en +200 000, met stappen van 5000 jaar. Halverwege stopt de animatie even bij het jaar 2000 om te tonen hoe het sterrenbeeld er nu uitziet. De animatie is 150kb groot en kan gestart worden door op onderstaande afbeelding te klikken. Als je goed naar de animatie kijkt, zie je dat (sommige) sterren een kromme weg afleggen. Dit komt doordat de posities van de sterren in 3D worden uitgerekend, zodat ook de afstanden van de sterren tot de Zon veranderen. Hierdoor kan de snelheid van de eigenbeweging veranderen (de ruimtelijke snelheid is constant, maar de ster lijkt sneller te bewegen wanneer hij dichterbij is), en ook de richting (door het veranderende perspectief). Als alleen de eigenbeweging van de sterren zou worden meegerekend, zouden alle sterren in een rechte lijn langs de hemel bewegen. Als je heel goed kijkt, kun je ook zien dat sommige sterren van helderheid veranderen. Ook dit komt doordat de afstanden van de sterren tot de Zon veranderen. Zie ook: Eigenbeweging van sterren in de Grote Beer op je iPod Vannacht aan de hemel: Maan, planeten en deepsky-objecten De 100 helderste sterren Eigenschappen van sterren naar spectraaltype Eigenschappen van sterren naar massa Gegevens van sterrenbeelden Deepsky-objecten             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –   SterHemel  app  MijnHemel   –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Meer vragen over sterren   –   FAQ   –   Gegevens van sterren   –   Astrokalender   –   Hemelkaart   –   Maanfasekalender