Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden    

Astrokalender voor november 2009 Tijdstippen zijn in Midden-Europese wintertijd (MET) zondag 1 november 19:39:  Jupiters satelliet Ganymedes staat op 2,2" ten noorden van Callisto. De twee satellieten bedekken elkaar net niet. Tussen de randen van de twee satellieten bevindt zich slechts 0,77". Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. maandag 2 november 19:52:  De Galileïsche maan Europa staat slechts 0,24" ten noorden van Ganymedes. Europa bedekt Ganymedes voor 64%. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie. 20:14:  Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Voor het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, zodat er geen schaduwen zijn en er nauwelijks contrast is. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender. dinsdag 3 november 03:58:  De ster μ Arietis, een ster met een helderheid van +5,7m in het sterrenbeeld Ram, wordt bedekt door de Maan. Om 03:58 wordt de ster bedekt door de verlichte maanrand en om 04:41 komt deze weer tevoorschijn van achter de (zeer smalle) onverlichte rand. In Utrecht staat de Maan dan 39°, respectievelijk 33° boven de horizon. De Maan is voor 100% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België. 06:28:  Venus staat 3,5° ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt bij ons plaats op een hoogte van 3° boven de horizon, in het oostzuidoosten. De samenstand is te zien op 2 of 3 november rond 7 uur. Het tweetal staat in beide gevallen in het oostzuidoosten, in het eerste geval circa 7° boven de horizon, 3,7° van elkaar verwijderd, in het andere geval op zo'n 8° boven de horizon en 3,5° van elkaar vandaan. De helderheid van Venus is nu -3,4m. woensdag 4 november 07:02:  De Maan bedekt de zuidelijke rand van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De bedekking vindt bij ons plaats op 23° hoogte boven de westelijke horizon en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 6 uur, wanneer het nog voldoende donker is. De Maan is voor 97% verlicht. 17:49:  De Galileïsche maan Io staat op slechts 0,49" ten noorden van Europa. Io bedekt Europa voor 54%. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. donderdag 5 november 09:02:  Mercurius is in bovenconjunctie en beweegt achter de Zon langs. De binnenplaneet is nu onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. Mercurius beweegt vanaf de Aarde gezien precies achter de Zon langs en wordt bedekt door de zonneschijf. Voor de zichtbaarheid van de planeet heeft dit geen gevolgen; de planeet stond immers al te dicht bij de Zon om te worden waargenomen. Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de ochtendhemel, erna staat de planeet aan de avondhemel. 19:53:  De ster 118 Tauri, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 19:53 achter de verlichte maanrand en komt om 20:42 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 9° boven de horizon, bij de uittrede is dat 16°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 89% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. vrijdag 6 november --:--:  Vandaag bereikt de meteorenzwerm Tauriden zijn maximum. De zwerm staat rond 01:30 in het hoogste punt, 52° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er zo'n 8 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn traag, helder oranje en soms vuurbollen. Rond 07:00 gaat het schemeren en om 07:44 komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 85% verlicht. 18:27:  Vanavond is een overgang van Jupiters maan Io volledig te zien. De overgang begint wanneer Io de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 22:06 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io's schaduw de Jupiterschijf betreedt (19:48 uur) en Io de Jupiterschijf verlaat (20:46 uur). De tweede satelliet die zichtbaar is in de animatie hiernaast (evenals zijn schaduw) is Ganymedes. Voor meer details, zie deze tabel. 19:58:  Van 19:58 tot 20:46 uur zijn Io, Io's schaduw en Ganymedes' schaduw gelijktijdig zichtbaar op Jupiters schijf. Tussen 20:46 en 22:06 uur zijn Io's schaduw en Ganymedes' schaduw zichtbaar op Jupiters schijf. 20:46:  Tussen 20:46 en 23:03 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. zaterdag 7 november 04:36:  De ster SAO 78816, een ster van magnitude +5,7 in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 04:36 achter de verlichte maanrand en komt om 05:32 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 61° boven de horizon, bij het einde 59°. De Maan is voor 77% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. 08:25:  De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 368903 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32'23,5"), door de kleinere afstand. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. zondag 8 november 06:12:  De ster 85 Geminorum, een ster met een helderheid van +5,4m in het sterrenbeeld Tweelingen, wordt bedekt door de Maan. Alleen het begin van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 06:12 verdwijnt de ster achter de verlichte maanrand, op een hoogte van 57°. De Maan is voor 66% verlicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België. maandag 9 november 03:36:  De Maan staat 3,7° ten zuidwesten van Mars (+0,5m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op een hoogte van 43° boven de oostzuidoostelijke horizon en is dus goed te zien. De Maan is voor 56% verlicht. 16:56:  De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. Hierdoor zijn de schaduwen (van de bergen en kraterranden) lang, wat een extra diepte-effect veroorzaakt. 18:36:  Vanavond is een overgang van Jupiters maan Europa vrijwel in zijn geheel waar te nemen. De overgang begint op het moment dat Europa's schaduw de Jupiterschijf betreedt, en duurt tot 21:29 uur, op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa de Jupiterschijf verlaat (18:48 uur). Voor meer details, zie deze tabel. dinsdag 10 november 14:23:  De Maan staat 4,4° ten zuidwesten van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt plaats op 1° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 7 uur. De twee objecten staan dan in het zuiden, circa 49° boven de horizon, 5,6° van elkaar vandaan. De Maan is voor 43% verlicht. woensdag 11 november 17:30:  Tussen 17:30 en 22:46 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van Jupiter gerekend zijn dat Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter. 20:09:  De Galileïsche maan Io staat slechts 0,42" ten noorden van Europa. Io bedekt Europa voor 61%. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. Dit verschijnsel vindt dus plaats op 11/11 2009 20:09 :-) vrijdag 13 november 20:23:  Van 20:23 tot 21:44 uur zijn Io en Ganymedes gelijktijdig zichtbaar op Jupiters schijf. Tussen 21:44 en 22:12 uur zijn Io, Io's schaduw en Ganymedes zichtbaar op Jupiters schijf. Tussen 22:12 en 13:00 uur zijn Io en Io's schaduw zichtbaar op Jupiters schijf. zaterdag 14 november 11:41:  De Maan staat 3,9° ten zuidwesten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op 23° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 7:30 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 15°, op een afstand van 4,2° van elkaar. De Zon staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is voor 7% verlicht. 17:33:  Vanavond is een bedekking van Jupiters maan Io in zijn geheel te zien. De bedekking begint wanneer Io achter Jupiter verdwijnt, en duurt tot 21:10 uur, op het moment dat Io uit Jupiters schaduw weer verschijnt. Voor meer details, zie deze tabel. maandag 16 november 17:58:  Jupiters satelliet Io staat 3,9" ten noorden van Callisto. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 18:33:  Vanavond is een overgang van Jupiters maan Europa bijna volledig te zien. Het verschijnsel begint wanneer Europa de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 21:26 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa's schaduw de Jupiterschijf betreedt (21:13 uur). Voor meer details, zie deze tabel. 20:14:  Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 5,0° ten zuiden langs de Zon beweegt. dinsdag 17 november --:--:  Vandaag bereikt de meteorenzwerm Leoniden zijn maximum. De zwerm staat rond 07:00 in het hoogste punt, 60° boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er zo'n 30 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn snel en de zwerm is beroemd vanwege zijn regens in 1799, 1833, 1866, 1966 en 1999. Rond 07:30 gaat het schemeren en om 08:03 komt de Zon op. De Maan stoort niet. 08:17:  De Maan staat 3,5° ten zuidwesten van Mercurius (-0,6m). De dichtste nadering vindt plaats op 6° onder de horizon en bovendien bij daglicht. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien. 13:33:  Mercurius is in het aphelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,467AE, ofwel 69,817 miljoen km. Vanaf Mercurius lijkt de Zon circa 2,1 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 4,5 maal meer licht en warmte dan de Aarde. woensdag 18 november 00:56:  De Maan staat 42' ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. vrijdag 20 november 21:46:  Jupiters satelliet Io staat slechts 0,13" ten noorden van Ganymedes. Io bedekt Ganymedes in een ringvormige bedekking. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zaterdag 21 november 17:18:  Tussen 17:18 en 19:29 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. zondag 22 november 13:34:  Mercurius staat 3,0° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt bij ons plaats op een hoogte van 13°, maar bij daglicht. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien. De helderheid van Mercurius is nu -0,5m. 18:09:  Vanavond is een overgang van Jupiters maan Io vrijwel in zijn geheel te zien. De overgang begint wanneer Io's schaduw de Jupiterschijf betreedt, en duurt tot 20:27 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io de Jupiterschijf verlaat (19:08 uur). Voor meer details, zie deze tabel. 21:06:  De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404733 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29'31,5". Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan. maandag 23 november 18:30:  De Galileïsche maan Io staat op slechts 0,06" ten noorden van Europa. Europa wordt voor 87% bedekt door Io. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. 20:37:  De Maan staat 2,8° ten noorden van Jupiter (-1,9m). De dichtste nadering gebeurt in onze streken op 15° hoogte boven de horizon, in het zuidwesten. De Maan is voor 40% verlicht. dinsdag 24 november 17:55:  Vanavond is een verduistering van Jupiters maan Ganymedes in zijn geheel te zien. Het verschijnsel begint wanneer Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt, en duurt tot 21:31 uur, wanneer Ganymedes uit Jupiters schaduw weer verschijnt. Het verschijnsel vindt dus plaats zonder dat de maan wordt bedekt door Jupiter; Ganymedes lijkt plotseling, 'zonder reden' te verdwijnen en komt drieënhalf uur later net zo plotseling weer tevoorschijn. De reden dat Jupiters schaduw zich naast de planeetschijf bevindt heeft te maken met de relatief grote hoek Zon-Jupiter-Aarde (de zogenaamde fasehoek, op dit moment ruim 11°), in combinatie met de relatief grote afstand van Ganymedes tot Jupiter. Vanaf Ganymedes gezien staan de Zon en de Aarde zover uit elkaar dat Jupiter eerst de Aarde bedekt (vanaf de Aarde wordt Ganymedes bedekt door de schijf van Jupiter, maar dit gebeurt bij daglicht) en vervolgens de Zon (de verduistering). Voor meer details, zie deze tabel. 22:39:  De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor zijn de schaduwen (van de bergen en kraterranden) lang, wat een extra diepte-effect veroorzaakt. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen. zaterdag 28 november 18:48:  De Galileïsche maan Europa staat slechts 0,67" ten noorden van Ganymedes. Ganymedes wordt voor 53% bedekt door Europa. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie. zondag 29 november 18:48:  Vanavond is een overgang van Jupiters maan Io bijna volledig waar te nemen. De overgang begint op het moment dat Io de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 21:06 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io's schaduw de Jupiterschijf betreedt (20:05 uur). Voor meer details, zie deze tabel. maandag 30 november 19:28:  De ster ε Arietis (48 Arietis), een dubbelster met componenten met een helderheid van +4,7 en +5,6m in het sterrenbeeld Ram, wordt bedekt door de Maan. Om 19:28 uur verdwijnt de ster achter de dunne onverlichte rand van de Maan en om 19:54 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 39° staan, aan het einde van de bedekking op 43°. De Maan is voor 97% verlicht. De details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België zijn te vinden in deze tabel. 20:48:  De Galileïsche maan Io staat op slechts 0,15" ten noorden van Europa. Europa wordt voor 78% bedekt door Io. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.

Meer hemelverschijnselen Volg de gebeurtenissen aan de sterrenhemel ook via           Vannacht aan de hemel: zichtbaarheid van Maan, planeten en deepsky-objecten De astrokalender voor december 2009 De astrokalender voor het jaar 2009             Tweet     @hemel_waarnemen volgen

Begin van de winter   –     –   Hemel vannacht   –   Weer   –   Op / onder   –   Hemelkaart   –   Zon en Maan   –   Maanfasekalender   –   Deepsky   –   Sterrenbeelden