|
|
Figuur 1: Artist's impression van een aardachtige exoplaneet. Bron: ESA.
|
Europese sterrenkundigen hebben de eerste aardachtige exoplaneet gevonden. De planeet is minstens vijf keer zo zwaar
als de Aarde en waarschijnlijk ongeveer anderhalf keer zo groot. De planeet draait rondjes om de ster Gliese 581, een zogenaamde
Rode Dwergster, een veel zwakkere ster dan onze Zon. Gliese 581 staat op een afstand van ongeveer 20,5 lichtjaar, praktisch
in onze achtertuin. Doordat de planeet veel dichter bij zijn moederster staat dan de Aarde, ontvangt deze voldoende warmte van de
zwakke ster om de temperatuur aan het planeetoppervlak zo tussen de 0 en 40°C te houden. Dat maakt de ster geschikt voor
vloeibaar water, een voorwaarde voor leven zoals wij het kennen. Dat zegt verder uiteraard niets over de aanwezigheid van verdere
essentiële factoren voor leven.
|
|
Figuur 2: Variaties in radiële snelheid van de ster Gl 581. Bron: ESO.
|
De ontdekking werd gedaan door een team van Zwitserse, Franse en Portugese sterrenkundigen.
Behalve deze planeet, die Gliese 581C is gedoopt, werd twee jaar geleden bij dezelfde ster een planeet met ongeveer de massa van
Neptunus gevonden (Gl 581B). Deze planeet staat nog dichter bij de ster dan Gl 581C. Er zijn bovendien sterke aanwijzingen voor
een derde planeet, buiten de baan van de nieuw-ontdekte planeet, met een massa van ongeveer acht keer die van de Aarde.
De planeten zelf kunnen niet worden waargenomen. De aanwezigheid van de planeten kan echter worden gemeten aan het 'gedrag' van
de ster. Doordat de planeet om de ster draait en door de zwaartekracht een klein beetje aan de ster trekt, beweegt de ster een beetje
van ons af en naar ons toe. De snelheid waarmee dat gebeurt (de radiële snelheid) kan worden gemeten d.m.v. het
Doppler-effect.
Figuur 2 toont die variaties in de radiële snelheid van Gl 581. Het bovenste panel laat de invloed van de planeet van 15 aardmassa's
met een periode van 5 dagen zien, het middelste panel toont de invloed van de pas-ontdekte planeet, en het onderste panel de invloed van
een vermoedelijke planeet van 8 aardmassa's met een periode van 84 dagen. De massa's die hier worden genoemd zijn minimummassa's.
Doordat de hoek van de baan van een planeet niet kan worden bepaald uit de radiële snelheidsmeting, is de precieze massa onbekend.
De planeet heeft een baanperiode van ongeveer 13 dagen; een jaar op deze planeet (een rondje om de moederster) duurt dus veel
korter dan op Aarde, door de geringe afstand tot de ster. Die bedraagt ongeveer 10 miljoen kilometer, tegen 150 miljoen kilometer
tussen de Aarde en de Zon. Daar staat tegenover dat de moederster minder dan 1% van de lichtkracht van de Zon heeft. De hoeveelheid
sterwarmte die de planeet ontvangt is daardoor van dezelfde orde van grootte als de warmte die de Aarde van de Zon ontvangt.
De ster Gl 581 staat in het sterrenbeeld Weegschaal, dat op dit moment zichtbaar is. Om het sterrenbeeld te vinden kijk je rond middernacht
boven de zuid-oostelijke horizon, zie Figuur 3. Het sterrenbeeld Weegschaal staat rechts-boven de heldere planeet Jupiter (-2,0m), en recht onder de
heldere ster Arcturus (-0,0m) in het sterrenbeeld Boötes. De ster Gliese
581 staat iets boven β (bèta) Librae, de een-na-helderste ster (+2,6m) van het sterrenbeeld Weegschaal (Libra).
|
|
Figuur 3: Horizonkaart voor eind april/begin mei rond middernacht.
|
De ster zelf is veel te zwak om met het blote oog of een verrekijker te worden waargenomen. Mocht je echter over een amateurtelescoop beschikken,
dan kun je Gliese 581, met een magnitude van +10.6, mogelijk wel waarnemen. Hiervoor kun je de onderstaande twee kaartjes gebruiken. Deze
kaartjes zijn in equatoriale coördinaten, dus noord is boven i.p.v. het zenit. Het kaartje in Figuur 4 heeft een grensmagnitude van +8.0m,
dat Figuur 5 beslaat 2,5x1,9° en heeft een grensmagnitude van +13.0m. Van het laatste kaartje is ook een
printerversie beschikbaar, die je kunt afdrukken en mee naar buiten nemen.
|
|
|
Figuur 4 en 5: Zoekkaartjes voor Gliese 581. Printerversie van Figuur 5.
|
Zie ook:
Hoe werkt het Doppler-effect?
ESO persbericht
Tabel met bekende exoplaneten (Genève)
Astronomy Picture of the Day voor 26 april
|